آشنایی با اصول پرورش قارچ دکمه ای

آشنایی با اصول پرورش قارچ دکمه ای

نظر به اینکه قارچ های دکمه ای از جمله تجزیه کننده های ثانویه هستند نیازمندند بر روی مواد آلی که قبلاًَ مورد تجزیه میکروبی قرار گرفته است مستقر گردیده و رشد نماید به این فرآیند میکروبی که طی آن مواد آلی تخمیر شده و مورد تجزیه قرار می گیرند کمپوستینگ یا کود سازی گفته و طبق این تعریف می توان دریافت قارچ دکمه ای بر خلاف قارچ های صدفی جهت تأمین غذای مورد نیاز خود احتیاج به مواد دیگری به غیر از کاه در بستر کشت داشته که برای تهیۀ کمپوست باید در نظر گرفته شوند. این مواد شامل انواع کودهای حیوانی بعنوان مکملهای غذائی ـ انواع کنسانتره بعنوان افزودنی ها ـ مواد معدنی و کودهای ازته می باشند که تحت شرایط خاص و طبق فرمول های تعریف شده تهیه و در فرآیند کمپوست سازی مورد استفاده قرار می گیرند. این فرمول ها متنوع بوده و تا کنون فرمول خاصی بعنوان یک فرمول کلی و جهانی بمنظور مصرف در سراسر جهان ارائه نگردیده و در هر منطقه ای که کار کشت و پرورش قارچ دکمه ای صورت می پذیرد بر حسب مواد اولیۀ موجود ممکن است از یک یا چند فرمول منطبق با شرایط آن منطقه استفاده شود. فرمول رایجی که هم اکنون در اکثر واحد های کشت و پرورش قارچ دکمه ای در کشور ما مورد استفاده قرار میگیرد متشکل از موادی همچون کاه گندم ـ کود مرغی ـ اوره ـ ملاس چغندر قند و پودر سنگ گچ بوده که تهیۀ آنها در اکثر مناطق کشور به راحتی و به وفور امکان پذیر است.

مراحل پرورش قارچ دکمه ای
هر واحد پرورش قارچ دکمه ای صرف نظر از مقیاس تولید چنانچه کمپوست مورد نیاز را خود تهیه نماید در کل دارای سه بخش تولید شامل بخش فرآوری کمپوست ـ بخش فرآوری خاک پوششی و بخش تولید قارچ می باشند که در عمل از امکانات فراهم شده در فرآوری کمپوست به منظور فرآوری خاک پوششی نیز می توان بهره برده و در واقع بخش فرآوری خاک پوششی فرعی و در اصل هر واحد پرورش قارچ دکمه ای که خود اقدام به تهیه کمپوست می نماید از دو بخش اصلی فراوری کمپوست و تولید قارچ تشکیل می گردد. عملیات فرآوری کمپوست را می توان در پیست های کمپوست سازی و سپس پاستوریزاسیون آن را در سالن های تولید و یا سالن خاصی که بدین منظور احداث گردیده انجام داد. با اجرای برنامه زمانبندی و استفاده از تکنیک های جدید در فرآوری کمپوست می توان ترتیبی اتخاذ نمود تا بطور متوالی سالن های تولید حداکثر در مدت زمانی 2 ماهه یک دوره کامل کاشت ـ داشت و برداشت را پشت سر بگذارند. با استفاده از این روش کشت و پرورش قارچ دکمه ای را که پیش از این در هر سال حدود 3 تا 4 دوره بیشتر اجراء نمی گردید به 5 تا 6 دوره افزایش داده و علاوه بر این با قفسه بندی نمودن سالن های تولید سطح زیر کشت هر سالن را حداقل به 2 برابر افزایش داده که تمام این عوامل در بالا بردن کارائی واحدهای تولیدی نقش بسزائی دارد.

کمپوست سازی
در این عملیات که در دو مرحلۀ تخمیر و پاستوریزاسیون صورت می پذیرد مواد اولیه طبق فرمول از قبل تهیه و ضمن مخلوط نمودن آن ها به روش های معمول شرایطی فراهم می گردد تا در اثر انباشته شدن تودۀ مواد تخمیر لازم صورت پذیرد پس از سپری شدن این مرحله با اجرای عملیات پاستوریزاسیون کمپوست سازی تکمیل و عاری از میکرو اورگانیسم های نا خواسته تا حد امکان گردیده و بستری مناسب جهت تأمین مواد غذایی لازم برای پرورش قارچ دکمه ای فراهم می شود. موفقیت هر چه بیشتر در تولید قارچ دکمه ای تا حدود زیادی بسته به موفقیت در ساخت کمپوست بعنوان تنها منبع تأمین مواد غذایی جهت رشد قارچ داشته و چنانچه این عملیات مبتنی بر فراگیری علوم و دانش فنی مربوط و آموزش های لازم باشد پرورش قارچ دکمه ای کاری آسان و پر درآمد و موجب رضایت کامل پرورش دهندگان از هر حیث خواهد بود.

بذر زنی
پس از اتمام عملیات کمپوست سازی و خنک نمودن آن اقدام به بذر زنی نموده این کار را می توان در سالن پاستوریزاسیون و یا سالن های تولید بسته به روش های موجود انجام داد در هر حال میزان بذر مصرفی 3 تا 5 درصد وزن کمپوست موجود و بنابر سویه مناسب و انتخاب گردیده می باشد.انتخاب سویه مناسب موجب می گردد محصول تولید شده در شرایط نامساعد محیطی همچنین مقابله با بیماری ها مقاومت بیشتری از خود نشان داده و در شکل ظاهری و به تبع آن بازار پسندی محصولات تولیدی و حتی میزان باردهی بهترین حالت ممکن را داشته باشد.
 

پنجه دوانی
پس از انجام عملیات بذر زنی کمپوست مرحله پنجه دوانی که در واقع همان دورۀ کاشت و داشت قارچ های دکمه ای است آغاز و در حالیکه این دوره در سالن های تولید انجام می پذیرد می بایست تمامی شرایط لازم محیطی از قبیل دما شامل گرما و سرما ـ رطوبت ـ نور و تهویه به نحو مطلوب و متناسب با پرورش قارچ دکمه ای فراهم تا بتوان حداکثر محصول را به لحاظ کمی و کیفی بدست آورد. فراهم نمودن این شرایط کار چندان دشواری نبوده و با کسب دانش فنی لازم و استفاده از تأسیسات ارزان قیمت می توان به ایجاد محیطی مناسب جهت پرورش قارچ پرداخت.

برداشت
پس از سپری شدن دورۀ پنجه دوانی (کاشت وداشت) و رشد کامل ریسه ها در بستر شرایط محیطی را به گونه ای تغییر می دهیم تا قارچ استعداد خود را برای تولید اندام باردهی بروز داده و گره های اولیه در سطح بستر تشکیل گردد با تهویۀ مناسب و کاهش دمای محیطی این شرایط ایجاد و رشد سریع کلاهک را شاهد خواهیم بود باردهی محصول در دوره برداشت که معمولاً در زمانی به مدت 21 روز تا 30 روز انجام می شود. بستگی به پارامتر های متعددی از قبیل کمیت و کیفیت کمپوست، بذر انتخاب شده و ایجاد شرایط مطلوبی از عوامل محیطی در سالن ها همچنین مدیریت مبارزه با آفات و بیماری ها داشته که در هر صورت و حتی در شرایط نامطلوب و به کارگیری روش های غیر حرفه ای و سنتی انتظار می رود از هر تن کمپوست موجود در سالن های تولید بین 16 تا 18 درصد محصول یعنی 160 تا 180 کیلوگرم قارچ تازه با تعریف شرایط فعلی این صنعت در کشور حاصل که به تناسب هزینه های اجرایی و فروش محصول بدست آمده به صورت فله ای و بعنوان محصول درجه 2 حداقل 100 درصد سودآوری به ازاء هزینه های انجام گردیده عاید تولید کنندگان خواهد کرد. مجدداً یادآوری می گردد ارقام فوق در بدترین شرایط تولید موسوم به تولید نا مطلوب در نظر گرفته شده .

نظافت
سالن های تولید قارچ باید در طی دورۀ کاشت ـ داشت و برداشت فاقد هر گونه آلودگی بوده و رعایت اصول بهداشتی و نظافت سالن ها تا حد زیادی در سلامت محصول تأثیر داشته لیکن تولید کنندگان چه قبل از آغاز به کار در سالن های تولید و چه در حین اجرای دورۀ پرورش قارچ از روش های متفاوتی در حفظ بهداشت محیط استفاده مینماید. آموزش کارکنان ـ رعایت اصول بهداشتی ـ اجرای برنامه های بهداشتی در احداث واحد های تولیدی و نیز بکار¬گیری موانع فیزیکی از جمله روش هایی در مبارزه آفات و بیماری هاست اما آنچه که بعنوان یک اصل کلی در مقابله با آفات و بیماری ها درنظر گرفته می شود و پیشگیری و نه مبارزه است که با کسب دانش لازم مقابله و پیشگیری کار سختی نخواهد بود در هر صورت برای هر محصولی وجود آفات و بیماری ها اجتناب ناپذیر بوده اما در نظر داشتن این نکته ضروری است که توجه به مسئله آفات و بیماری های خاص سالن های تولید امنیت سرمایه گذاری را تأمین و بی تفاوتی نسبت به آن البته خساراتی را در بر خواهد داشت.

صنایع جانبی

نظر به اهمیت و ارزش غذایی فراوان، قارچ ها از دیرباز این تفکر وجود داشته که چگونه می توان قارچ ها را برای مدت طولانی تری نگهداری کرد. گرچه این معنا نیز به غلط تفسیر و از آن به ماندگاری کم قارچ ها تعبیر شده اما باید توجه داشت که در صورت انتخاب سویه مناسب از بذر و تهیۀ بستر مناسب کشت همچنین رعایت اصول علمی در تولید و دقت در اجرای مراحل برداشت، نگهداری، بسته بندی و حمل می توان اذعان داشت پایداری قارچ کمتر از سایر محصولات کشاورزی همچون آلبالو ـ گیلاس ـ انگور ـ زرد آلو ـ هلو ـ موز ـ آلو زرد ـ گوجه فرنگی و انواع سبزیجات نیست و درمواردی که ایجاب می کند قارچ به طور روزانه و تازه مورد مصرف قرار گیرد باید حداقل شرایط لازم که برای نگهداری سایر محصولات کشاورزی لازم است برای قارچ نیز در نظر گرفته شود و اگر قصد داریم قارچ را برای مدت های طولانی تر نگهداری نماییم لازم است از روش های متداول استفاده نموده که گرچه هزینه بر می باشند اما هر میزان سرمایه گذاری دراین زمینه درآمد کافی ایجاد تا توجیه اقتصادی مثبتی را در برداشته باشد باید در نظر داشت این روند جایگاه خاص خود را در صنایع غذایی و پرورش قارچ پیدا کرده و از اهمیت بسزایی برخورد گشته از آنجایی که امروزه قارچ تازه با روش های صحیح از یک قاره به قاره ای دیگر فرستاده شده بدون این که کوچکترین تغییری در کیفیت آن ایجاد گردد می توان دریافت که روش های مدرن جایگزین شیوه های سنتی فعلی و معمول در کشور ما گردیده و در صورتیکه فاصله ما با دستیابی و به کارگیری این روش های جدید زیاد است شاید بهتر باشد به جای چانه زنی ناشی از برداشتهای عامیانه و غیر علمی در بحث میزان ماندگاری قارچ به فکر چاره اندیشی لازم در اجرای تکنیک های متداول و به روز دنیا باشیم. از جمله این روش ها که هم اکنون و در اکثر کشورهای تولید کننده و صادر کننده ، عمده قارچ مورد استفاده قرار می گیرد می توان به روشهای مختلف خشک کردن قارچ از جمله خشک کردن تحت خلاء ـ خشک کردن انجمادی ـ خشک کردن در سطح حرارت دیده و خشک کردن با جابجایی هوا و نیز روش های مختلف در کنسرو کردن ـ منجمد نمودن و تهیه مربا ـ شور و ترشی از قارچ اشاره کرد که امکان نگهداری طولانی مدت آن را علاوه بر تأمین تقاضا جهت ذائقه های متفاوت فراهم ساخته و شرایط لازم برای صادرات این محصول را به هر نحوی ایجاد نموده و ارزش افزوده بالایی را برای آن رقم می زند. به عنوان مثال می توان به ارزش 3 انس قارچ صدفی خشک یعنی معادل 75 گرم قارچ فرآوری شده اشاره کرد که در حال حاضر در بازارهای بین المللی به مبلغ 15 دلار مورد معامله قرار می گیرد. بدیهی است به منظور کسب اطلاعات بیشتر می توان دربخش سایتهای مرتبط به مطالعه این موضوع پرداخت.

سایتهای مرتبط

سرعت تحقیقات در علوم مختلف موجب گردیده تا حد و مرزی برای دانسته های علمی قائل نشده و این در حالی است که ابزارهای جدید در ارتباطات همچون اینترنت نیز سبب شده تا فواصل برای دسترسی به آخرین یافته های علمی در جهان روز به روز کمتر و همین امر باعث گردیده تا در هر زمانی که اراده کنیم در زمینه های متفاوت به کسب معلومات تازه بپردازیم، به موازات سهولت ایجاد شده در کسب اطلاعات مورد نیاز تعدد مطالب نیز از سوی دیگر دستیابی سریع به اطلاعات مفید را نیز اندکی مشکل می سازد از این رو در وب سایت قارچ طلایی این امکان تعبیه گردیده تا با حضور در صحفه سایت های مرتبط با بهترین سایتهای علمی موجود در رابطه با قارچ آشنا و در موضوعات مختلف مورد نیاز خود به مطالعه بپردازید .

- پرورش قارچ صدفی

http://www.mycowest.org/cult/i-grow/i-grow-1.htm

- پرورش قارچ دکمه ای

http://www.fungi.com/

- آشنایی با گونه های مختلف قارچ

http://www.rogersmushrooms.com/

- بذر قارچ

http://mushroomspawn.cas.psu.edu/

- تصاویر قارچ ها

http://www.fungaljungal.org/guide/index.htm

- قارچ خشک

http://www.dried-mushrooms.us/oyster-mushrooms.html

**************