تاریخچه قارچ

تاریخچه قارچ

آشنایی بشر با قارچ به دوران باستان باز می گردد و از آثار به جای مانده در آن زمان می توان تشخیص داد که انسان هایی که در آن دوران می زیسته اند به قارچ بعنوان یک شکار می نگریسته و به دلیل ارزش غذایی بالا و نقش آن در درمان بیماری ها اهمیت خاصی برای آن قائل بوده اند. این که قارچ بعنوان یک مادۀ غذایی و داروئی مورد مصرف انسان های آن عصر قرار می گرفته بخوبی روشن است اما این که آیا انسان ها در عصر باستان از روشهای تولید قارچ اطلاعاتی در اختیار داشته و یا به کشت و پرورش آن می پرداختند هنوز در هاله ای از ابهام قرار دارد و طبق اسناد تاریخی به اثبات نرسیده است.
با مطالعه اسناد تاریخی می توان دریافت که در گذشته اقوام مختلفی در گوشه و کنار جهان در فرهنگ خود برای قارچ جایگاه خاصی قائل بوده و به مصرف، مطالعه و پرورش آن علاقه نشان می داده اند بطوریکه با مطالعه در تاریخ اقوام سرخپوست ساکن آمریکای جنوبی می توان دریافت که آن ها در مراسم مذهبی خود از عصارۀ نوعی قارچ سمی بعنوان مواد توهم زا استفاده و آن را مقدس می دانسته اند و یا این که تاریخ مردم شبه قارۀ هند ثابت کرده که اقوامی از این منطقه در 3000 سال پیش در نوشتار های علمی خود اشاره به تقسیم بندی قارچ ها به انواع خوراکی ـ داروئی و سمی داشته اند و این خود گواه بر تلاش این اقوام در مطالعه و شناخت قارچ است و بالاخره این که اقوامی از ساکنین آسیای شرقی در حدود 2000 سال قبل با الهام از ساده ترین روش های طبیعی اقدام به پرورش قارچی به نام شی تا که (SHII TAKE) می نموده اند.

کشت و پرورش قارچ به شکل کنونی نیز به زمان های نه چندان دور باز می گردد. اولین بار کشاورزان فرانسوی در چند صد سال پیش اقدام به پرورش قارچ دکمه ای به شیوه های سنتی نموده و سپس در سایر کشور ها این شیوه رایج گردید. کشت و پرورش قارچ دکمه ای به صورت صنعتی نیز اولین بار توسط کشاورزان آمریکایی صورت پذیرفت و استفاده از این تکنولوژی به سرعت در اروپا و سپس و در میان کشور های آسیایی متداول گردید.پرورش قارچ دکمه ای نیز در کشور ما ابتدا در سال 1337 در منطقۀ کن تهران بصورت سنتی و پس از آن در سال 1353 بصورت صنعتی اجراء گردید ، در سال های اخیر نیز از 1917 در جهان و 1364 در کشور ما توجه خاصی به پرورش قارچ صدفی با احداث واحدهای تولیدی گردیده و رفته رفته جایگاه خاصی پیدا نموده است.

ارزش غذایی و داروئی

گونه های مختلف قارچ دارای میزان و انواع متفاوتی از پروتئین و ویتامین ها بوده و همین عامل باعث گردیده استفاده از قارچ بعنوان یک منبع غذایی غنی از پروتئین جایگاه خاصی در سبد غذایی مردم اکثر کشور های جهان به خود اختصاص دهد. در اکثر کشور ها مردم قارچ را به صورت روزانه همانند سبزیجات و میوه ها مصرف و به دلیل درک اهمیت استفاده از قارچ در حفظ سلامت خانواده ارزش خاصی برای آن قائل هستند و این امر به صورت یک عادت روزانه درآمده و در تمام وعده های غذایی شامل صبحانه ـ نهار ـ شام حتی به صورت سس و سالاد مورد استفاده قرار می گیرد.
میزان پروتئین موجود در قارچ ها از اکثر حبوبات و سبزیجات بیشتر بوده و گرچه این میزان از پروتئین موجود در گوشت ها کمتر است اما گران بودن قیمت گوشت و شرایط سخت در تولید آن و نیز خطرات احتمالی در آلودگی آن موجب گردیده تا قارچ جایگزین مناسبی برای گوشت به حساب آمده و علاوه بر این مزایا دارای انواع ویتامین ها از جمله ویتامین A سری ویتامین های E-D-C-B و K می باشد و کمبود هر یک از این ویتامین ها موجب بیماری های متعددی در انسان خواهد شد.
وجود مواد معدنی متعدد مانند سدیم ـ پتاسیم ـ روی ـ مس ـ منگنز ـ آهن ـ کلسیم ـ مولبیدن و سایر موارد معدنی دیگر از جمله خواص قارچ ها در تأمین سلامت انسان محسوب می گردد. انرژی ایجاد شده توسط قارچ با در نظر گرفتن ارزش غذایی آن بسیار مطلوب بوده و گرچه در گونه های مختلف قارچ متفاوت می باشد اما در اکثر رژیم های غذایی کم انرژی توصیه می شود.

طبق تحقیقات بعمل آمده که نتایج آن در اکثر کتاب های موجود درج گردیده در یک نگاه کلی می توان گفت

- میزان پروتئین موجود در قارچ های خوراکی در حدود 8/1 تا 9/5 درصد از وزن تر
- قابلیت هضم این میزان پروتئین 70 تا 90 درصد
- 18 اسید آمینه از 20 اسید آمینه ضروری بدن انسان در قارچ های موجود
- میزان کربوهیدرات موجود در قارچ ها حداقل 2/4 درصد وزن تر
- میزان چربی های موجود در قارچ ها کم و در حدود 1/0 تا 3/0 درصد وزن تر
- میزان انرژی ایجاد شده توسط قارچ ها در حدود 85 تا 125 کیلوژول به ازای هر 100 گرم می باشد.

مزایای کشت و پرورش قارچ

تعدد مزایای کشت و پرورش قارچ در گذشته موجب می گردید تا کشور هایی که به تکنولوژی تولید این محصول دست یافته بودند آن را فاش نکرده و در اختیار سایر کشور ها قرار ندهند اما امروزه محققان و تولید کنندگان کشور های مختلف جهان، تلاش به مبادلۀ اطلاعات، تجربیات و تحقیقات علمی میان کشور های تولید کننده داشته و با برقراری و گسترش هرچه بیشتر این مبادلات سعی در آگاهی مردم نسبت به مزایای مصرف قارچ و به تبع آن گسترش تولید این مادۀ غذائی مفید دارند. از این رو کشور ما نیز باید بعنوان بک کشور در حال توسعه در راستای اجرای یکی از محور های مهم توسعه یعنی تأمین سلامت غذایی جامعه تلاشی گسترده را در جهت شناخت، مصرف و تولید این محصول با امکانات فراوان و بالقوۀ موجود آغاز نماید.
گرچه تلاش های کمی هم در این زمینه صورت نگرفته اما در مقایسه با امکانات موجود باید پا را فراتر گذاشته سهم عمده ای از بازار های جهانی را به خود اختصاص دهیم و این در حالیست که سرانۀ مصرف قارچ در کشور ما هم اکنون پائین ترین میزان یعنی معادل 100 تا 200 گرم در سال را نشان می دهد و این عدد بسیار کوچکی در مقابل مزایای فراوان قارچ است که علت اصلی آن را می توان در عدم گسترش فرهنگ شناخت، مصرف، تولید و صادرات این محصول با ارزش جستجو کرد. آشنایی با مختصر مزایای تولید قارچ مسلماً این تفکر را ایجاد می نماید که توجه به این محصول هر نوع خواسته ای را که یک تولید کننده از تولیدات خود دارد برآورده می سازد.

از جمله این مزایا عبارتند از

1- نیاز به فضای کم- کشت قارچ را در هر مکانی حتی به وسعت یک کیسه پلاستیکی به قطر 50 سانتیمتر نیز می توان انجام داد در صورتی که واحد های استاندارد تولیدی مساحتی معادل 78 مترمربع طبق الگوی کشور هلند دارند.
2- نیاز به سرمایۀ کم- کشت قارچ در یک کیسه حداکثر با مبلغی معادل 1000 تومان امکان پذیر است در حالیکه هزینۀ تولید یک دوره قارچ در یک سالن 78 متر مربعی استاندارد برای به دست آوردن یک تن محصول شامل هزینه های آب ـ برق ـ سوخت ـ بذر ـ بستر ـ آفت کش ـ استهلاک ساختمان و تاسیسات و نیروی کارگری فقط 350،000 تا 450,000 تومان است.
3- زود بازدهی محصول - یک دورۀ کامل پرورش قارچ شامل دوره های کاشت ـ داشت و برداشت به صورت غیر حرفه ای حداکثر 60 روز و به صورت حرفه ای حداکثر 35 روز می باشد.
4- راندمان بیولوژیکی بالا- میزان باردهی محصول در مورد قارچ های صدفی اغلب بیش از 100درصد بوده و این میزان محصول قارچ را در ردیف محصولات با راندمان بیولوژیکی بالا در دنیا قرار داده است.
5- امکان کشت در هر آب و هوایی - علاوه بر این که قارچ ها به طور طبیعی دراکثر نقاط جهان رشد می کنند اما کشت کنترل شده آن ها نیز به دلیل امکان ایجاد محیطی در سالن های تولید تقریباً در هر نوع آب و هوایی امکان پذیر بوده و از این حیث هیچگونه محدودیتی وجود ندارد.
6- امکان تهیۀ مواد اولیه در داخل کشور- عمده ترین مواد اولیه در تولید انواع قارچ کاه ـ کود مرغی و بذر است که در حال حاضر در کشور ما به وفور و با قیمت مناسب قابل تهیه می باشد.
7- امکان صادرات محصول- صادرات این محصول در انحصار نبوده و به راحتی می توان قارچ تازه و یا انواع فرآورده های آن را به کشور های مختلف صادر و از درآمد خاص حاصل از صادرات این محصول با ارزش برخوردار شد.
8- فرآورده های جنبی متعدد - از قارچ می توان فرآورده های جنبی متعددی همچون ترشی ـ مربا ـ شور ـ بلنچ ـ منجمد ـ خشک ـ پودر ـ کالباس ـ برگر ـ کنسرو و یا سایر فراورده های دیگر را بدست آورد که علاوه بر ایجاد تنوع در مصرف محصول ارزش افزوده فراوانی را به همراه خواهد داشت.
9- جوانب مختلف صنعت - علاوه بر مصرف قارچ در صنایع مختلف داروئی و غذایی تولید آن را نیز می توان در هر سطحی یعنی تولید خانگی جهت مصارف خانگی ـ تولید جانبی به منظور تأمین کمک هزینه های زندگی و نیز تولیدات صنعتی جهت مصارف داروئی و غذایی انجام داد که هر تیپ از تولیدات فوق و به هر منظور در مقایسه با طیف متعددی از تولیدات دیگر نیاز به سرمایه گذاری بسیار کمتری دارد.
10- زیبائی صنعت - تولید قارچ چه به صورت تفریحی ـ خانگی و یا صنعتی از زیبائی خاصی برخوردار بوده و تولید آن همواره انسان را به هیجان آورده و موجب شگفتی می گردد این امر حاصل زیبائی صنعت بوده و همواره افراد زیادی را به خود جلب نموده است.

بررسی صنعت

امروزه در اکثر کشور های پیشرفته کشت و پرورش قارچ با تکنولوژی بالا و با استفاده از دستگاه های تمام اتوماتیک در مقیاس های وسیع به منظور مصارف داخلی ـ فرآورده سازی و نهایتاً صادرات صورت می پذیرد. این کارخانجات با تشکیل تعاونی های تولید و تجمیع سرمایۀ سهامداران راه اندازی و محصولات خود را به کشور های مختلف صادر می کنند.
در کشور ما نیز امکان احداث کارخانجاتی از این قبیل و با تکنولوژی بالا قطعاً امکان پذیر است و در شرایطی حتی امکان مشارکت و استفاده از سرمایه گذاری خارجی نیز به دلیل وجود پارامتر های متنوع مورد نیاز جهت تولید انبوه قارچ در کشور از جمله وجود 11 اقلیم از 13 اقلیم موجود در جهان ـ فراوانی مواد اولیۀ ارزان قیمت ـ نیروی انسانی متخصص و غیر متخصص فراوان و ارزان قیمت ـ سوخت ارزان ـ زمین ـ وجود بازار های داخلی و خارجی متعدد ـ سهولت و امکان صادرات با هزینه های کم به دلیل نزدیکی به بازارهای عمدۀ مصرف خارجی ـ سرمایه های راکد و سرگردان ـ عدم اجرای پروژه های کلان در این بخش و سایر موارد دیگر وجود دارد اما متأسفانه و علیرغم تمامی فاکتورهای مثبت در تولید این محصول با ارزش همواره سعی گردیده که وانمود شود تولید قارچ در شرایط فوق العاده خاص و احداث و راه اندازی واحد های تولیدی کوچک بدون صرفه و صلاح اقتصادی و احداث و راه اندازی واحدهای بزرگ تر نیازمند سرمایه گذاری میلیاردی است و امکان فروش محصول وجود نداشته و اصلاً مردم قارچ را نمی شناسند و تمامی کسانی که در این زمینه سرمایه گذاری نموده اند ورشکست شده و تمامی علوم و آموزش هایی که در این رشته اعلام می شود ناقص و فاقد کاربرد عملی است.
اما با بررسی عمیق تر و اندکی مطالعه می توان دریافت که در تمام کشور هایی که نقش عظیمی در تولید و صادرات قارچ داشته اند این روند به یکباره شکل نگرفته و این تولید کنندگان بزرگ نیز روزی کار خود را با روش های سنتی و ابزار ساده مرسوم در آن زمان شروع کرده و با پی بردن به مزایای فراوان و جایگاه پر اهمیت قارچ در میان سایر محصولات کشاورزی انگیزۀ لازم در توسعۀ هر چه بیشتر این محصول با استفاده از تکنیک های جدید را ایجاد نموده و رفته رفته گوی سبقت را از دیگران ربوده و اکنون با تبدیل شدن به بزرگترین صادرکنندگان قارچ جایگاه و درآمد قابل تأملی را برای خود تعریف نموده اند.
داشتن تفکر مثبت ما را وادرا به اذعان این مهم می نماید که اگر هر خانم خانه دار ایرانی با هزینه ای معادل 1000 تومان و با در اختیار داشتن فضایی به اندازه 30 سانتیمتر مربع و با ساده ترین ابزار موجود در خانه بتواند به تولید خانگی قارچ بپردازد، ضمن کمک به اقتصاد خانواده کاری تفریحی همچون پرورش گیاهان تزئینی و شاید آسان تر از آن انجام داده و در نهایت به تولید قارچ بعنوان غذایی با ارزش پرداخته و علاوه بر توسعۀ فرهنگ تولید ولو کمترین مقیاس موجود به بالا بردن سرانۀ مصرف این محصول مفید کشاورزی کمک بزرگی را نموده است. همچنین تولید کوچک انگیزه های بزرگتری را در کودکان ما ایجاد کرده و با مشاهدۀ شرایط سادۀ پرورش قارچ ها آن ها را وا می دارد تا در آینده بتوانند با کمترین سرمایه ای به انجام کارهای تولیدی بپردازند. هزینۀ احداث یک واحد تولیدی استاندارد با مساحتی معادل 78 متر مربع طبق الگوی کشور هلند بعنوان بزرگترین صادر کننده قارچ دکمه ای دنیا شامل هزینه های ساخت سالن با بهترین مصالح ـ خرید و نصب تأسیسات متناسب با الگوهای علمی تولید ـ خرید تجهیزات مورد نیاز و هزینۀ یک دوره کشت قارچ به نرخ امروز بیشتر از پنج میلیون تومان نبوده در حالیکه این هزینه از هزینه راه اندازی بسیاری از مشاغل دیگر کمتر می باشد. همانگونه که قبلاً نیز ذکر گردید هزینۀ تولید یک کیلوگرم قارچ امروز بیشتر از 350 تا 450 نبوده در حالیکه قیمت فروش یک کیلوگرم قارچ فله ای درجه 2 در حال حاضر حداقل 2000 تومان بوده و عدم توازن بین عرضه و تقاضا به دلیل عدم سرمایه گذاری مناسب در این بخش و نیز کمبود محصول موجب گردیده که هیچگاه قیمت قارچ از این میزان تنزل نکرده و همواره رو به افزایش باشد.