نهالستان سیب

مقدمه
درخت سيب با نام علمى Malus Pumila از خانواده Rosaceae مى‌باشد قسمت خوراکى ميوه نهنج رشد گرده گل است که تخمدان را در بر گرفته است.
سيب معمولى درختى است بومى اروپاى شرق، آسياى غربى و نواحى شمال غربى کوه‌هاى هيمالايا، که از حدود ۶۰۰ سال پيش از ميلاد مسيح در يونان به زير کشت در آمده است. در جنس سيب بيش از ۳۰ گونه و ۶۰ زير گونه وجود دارد که در سراسر نيم‌کره شمالى پراکنده هستند. در دامنه‌هاى غربى کوه‌هاى هيماليا جنگل‌هاى گسترده‌اى از گونه‌هاى وحشى سيب وجود دارد.

 

نيازهاي اكولوژيكي سيب :

درخت سيب جزء درختان خزان‌دار بوده و داراى گل‌هاى دوجنسى کامل مى‌باشد. درخت سيب مى‌تواند گستره دمائى وسيعى را تحمل کند و کشت آن تنها در نقاطى اقتصادى نيست که يا زمستان آن‌قدر سرد باشد (۴۰- درجه سانتى‌گراد) که شاخه‌ها خشک شوند و يا آن‌قدر گرم باشد که سرماى مورد لزوم درختان (۱۰۰۰ تا ۱۶۰۰ ساعت دماى کمتر از هفت درجه سانتى‌گراد) تأمين نگردد. افزون بر اين، درخت سيب براى توليد ميوه‌هائى با کيفيت مطلوب، در نقاطى کشت شود که هوا در يکى دو ماه آخر فصل رشد، به‌ويژه در شب‌ها، خنک باشد و گرنه ميوه‌ها، طعم، مزه و قدرت انباردارى خود را تا حدود زيادى از دست خواهند داد.
درخت سيب مى‌تواند در هر خاکى که حاصلخيز و داراى دست کم ۲-۱ متر ژرفا باشد، رشد کند ولى خاک‌هاى لمونى که داراى مواد آلى کافى باشند براى آن مناسب‌تر هستند.
سطح آب زيرزمينى نبايد از ژرفاى حداکثر دو متر بالاتر باشد. گل‌سيب از يک جوانه مخلوط مرکب -Mixed compound bud به‌طور انتهائى يا جانبى بر روى سيخک‌هاى - Spurs يک الى سه ساله (انواع متراکم - Compact يا سيخک‌زا - Spur type ) يا بر شاخه‌هاى جوان يک ساله (انواع استانده -Standard) و يا روى هر دو)انواع نيمه استانده -Semi-standard) به‌وجود مى‌آيد که امروزه انواع سيخک‌زا، به دليل رشد کمتر و متراکم‌ترى که دارند، بيشتر مورد توجه مى‌باشند. از يک هکتار باغ سيب‌معمولي، مى‌توان تا ۵۰ تن محصول برداشت کرد که اين مقدار در باغ‌هاى با درخت پاکوتاه مى‌تواند به بيش از يکصد تن بالع شود. اکثر ارقام سبب، خودنابارور - Self-Unfruitful مى‌باشند و براى تضمين گرده‌افشانى کافى در باغ بايد از درختان گرده‌زا استفاده شود. درختان گرده‌زا - polinizer tree بايد از يک رقم مناسب (مثلاً رقم لبنانى زرد براى لبنانى قرمز و برعکس) گزينش و در لابه‌لاى درختان اصلى کشت گردند. مرسوم‌ترين روش براى اين کار کشت يک رديف کامل درخت گرده‌زا در برابر هر رديف از درختان اصلى و يا يک درخت در مرکز مربعى است که بر روى هر ضلع آن سه درخت اصلى کشت شده باشد، چنانکه در برابر هر هشت درخت اصلى يک درخت گرده‌زا در باغ وجود داشته باشد.

 

ارقام مهم :

مهم‌ترين ارقام سيب، سيب لبنانى زرد Golden Delicious و سيب لبنانى قرمز Red Delicious ورد- گلدن- فوجي – گالا-جاناگلد- برابرن – عباسي – حيدرزاده – شيخ احمد- گلاب (‌ كهنز ،‌ صحنه ، اصفهان ) ، كلاويل بلال ، پرايم گلد، گراني اسميت ، بلوتر اسپارنت، بلواسپور،‌ استاركينگ ،‌ دلبار استيوال، بل دوسكوپ مى‌باشد.

پایه های رویشی مهم:
111 MM ، EM7 ، EM9 ، M26 ، Pajam2

مزاياي استفاده از پايه هاي رويشي :

1- يكنواختي درختان پيوند شده بر روي اين پايه ها

2- تكثير رويشي آسان با استفاده از قلمه و خوابانيدن

3-زودباردهي ارقام پيوندي بر روي اين پايه ها

4-امكان كشت متراكم درختان با استفاده از آنها

5-عملكرد بالاي درختان در واحد هكتار

6-كيفيت مناسب ميوه به دليل آفتاب گيري مناسب تاج

7-مديريت كاراتر باغ به دليل رشد محدود درختان

8-انتخاب نوع پايه باتوجه به شرايط مختلف توليد(خاك، بازار ،اقليم و...)

معايب استفاده از پايه هاي رويشي :

1- عدم تطابق با تمام اقليم ها و شرايط نا مناسب توليد

2- مديريت دقيق و زمان بر باغات احداثي با استفاده از آنها

3-هزينه اوليه بالا جهت احداث باغات متراكم

4- فراهم نمودن شرايط ايده ال جهت تكثير

 

خصوصيات تعدادي از پايه هاي رويشي سيب :

1- پايه رويشي M9 :

•به صورت تصادفي در سال1879در فرانسه انتخاب شد.

•بيشترين سطح زير كشت در دنيا را به خود اختصاص داده است.

•اندازه درختان پيوندي بر روي آن25%تا35% درختان بر روي پايه بذري است.

•با استفاده از خوابانيدن كپه اي به راحتي تكثير ميشود اما قلمه هاي خشبي به سختي ريشه توليد مي كنند.

•پاجوش زيادي توليد كرده و حساس به آتشك است.

•ريشه هاي شكننده داشته و نياز به قيم دارد.

•درختان پيوندي بر روي آن زودبارده و پر محصولند.

• در يك رقم خاص ميوه توليد شده بر روي اين پايه بزرگتر از ساير پايه هاست.

2- پايه رويشي M26 :

•از نظر اندازه درختان پيوندي بر روي آن حدواسط M9وMM106مي باشند.

•از تلاقيM9باM16 به دست آمده ودرسال1959معرفي شد.

•درختان پيوند شده بر روي آن پر بار و زودبارده هستند.

•در بين پايه هاي مالينگ مقاوم ترين به سرما مي باشد.

•حساس به آتشك و پوسيدگي طوقه است.

3- پايه رويشي M7 :

•اندازه درختان پيوندي بر روي اين پايه به حدود60%پايه بذري مي رسد.

•متحمل به اكثر بيماريها و سازگارترين پايه به دامنه وسيعي ازخاكها و آب و هواست.

•در خزانه به راحتي تكثير ميشود.

• اما پاجوش زيادي توليد مي كند.

4- پايه رويشيM27 :

•از تلاقي بين پايه هايM13وM12درسال 1929بوجود آمد.

•خيلي پاكوتاه كننده است ودرختان پيوندي بر روي آن كوچك تر ازپايه M9مي شوند.

•خيلي زودبارده بوده ونياز به قيم دارد.

•در خزانه به راحتي تكثير مي شود.

• براي ايجاد باغات خيلي متراكم كاربرد دارد.

پايه هاي سري مالينگ مرتون((MM :

•طي سالهاي1920باهمكاري ايست مالينگ و موسسه جون اينس وانجام تلاقي بين پايه هاي مالينگ وسيب رقم نورثرن اسپاي سري پايه هاي مقاوم به شته مومي تحت عنوان مالينگ مرتون به دست آمدند ودرسال1932تا1952معرفي شدند.

•اين پايه ها معمولا نيمه پاكوتاه بوده و در خزانه به راحتي قابل تكثيرند.

• مقاوم به شته مومي بوده واين مقاومت را از والد نورثرن اسپاي به ارث برده اند.

5- پايه رويشي MM106 :

•از تلاقي بين پايهM1ونورثرن اسپاي به دست آمد.

•نيمه پاكوتاه كننده و سهل ريشه زاست.

•استقرار مناسبي در خاك داشته و نياز به قيم ندارد.

•پاجوش كمي توليد ميكند.

•حساس به آتشك و پوسيدگي طوقه بوده ودرختان پيوندي بر روي اين پايه پاييز ديرتر خزان نموده وحساسيت آنها را به سرما و آتشك زياد ميكند.داراي گره هاي پوستي است.

• ميوه توليدي يك رقم خاص بر روي اين پايه كوچكتراست.

6- پايه رويشيMM111 :

•از تلاقي نورثرن اسپاي وهيبريدMI-793 به دست آمد.

•پايه اي نيمه قوي و درختان پيوندي بر روي آن به اندازه 90%پايه هاي بذري مي رسد.

•در خزانه به راحتي تكثير ميشود.

•بيشترين مقاومت به خشكي دارد.

• درختان پيوندي بر روي اين پايه زودبارده نبوده اما پربارند.

7- پايه هاي لهستاني (P1-P22) :

•در سال1954جهت توليد پايه هاي مقاوم يه سرماي زمستانه در كشور لهستان از تلاقي بين پايه هاي مالينگ وسيب رقم بومي آنتونوكا اين پايه ها به دست آمدند.

•از نظر اندازه دامنه وسيعي از پاكوتاه تا نيمه پاكوتاه كننده را در برميگيرند.

• همگي مقاوم به سرما بوده وقابليت تكثير رويشي مناسب دارند.

8- پايه هاي سري بوداگوسكي( (B:

•B9پايه اي پاكوتاه كننده با برگ و ميوه قرمز رنگ كه از تلاقيM8 و رقم رد استاندارد به دست آمده است.

•از نظر پاكوتاه كنندگي شبيه M9 بوده وحساس به آتشك و شته مومي است.

•به سرما و پوسيدگي طوقه مقاومتر از M9 است.

•تكثير اين پايه نسبت بهM9 مشكل تر است.

•B490 از نظر اندازه شبيهMM106 ومقاوم به سرما، پوسيدگي طوقه وسهل ريشه زاست.

• B491 درختان پيوندي بر روي اين پايه كوچكتر از M9 بوده و مقاوم به سرما هستند.

پايه هاي رويشي سيب ايراني :

9- پايه رويشي آزايش اصفهان(يتيمي) :

•پاكوتاه كنندگي اين پايه مشابهM9 است.

•درختان پيوندي بر روي اين پايه خيلي زودبارده و پر محصول است.

•پايه با ارقام تجارتي سازگاري خوبي نشان داده است.

•مقاوم به بيماري پوسيدگي طوقه است.

•تكثير پايه با استفاده از روش خوابانيدن كپه اي آسان بوده اما قدرت باززايي پاييني دارد.

•اين پايه نر عقيم بوده و توانايي توليد ميوه هاي پارتنوكارپ در آن فوق العاده است.

• در تلاقي با ساير پايه ها مي بايستي بعنوان والد پدري در نظر گرفته شود.

10- پايه رويشي گمي آلماسي :

•اين پايه بومي آذربايجان بوده و از نظر بيشتر صفات شبيه M9 مي باشد.

•پاكوتاه كننده و سازگار با بيشتر ارقام سيب است.

•قابليت تكثير رويشي با استفاده از روش خوابانيدن كپه اي

•مقاوم به بيماري پوسيدگي طوقه بوده و استقرار نسبتا خوبي در خاك دارد.

• قلمه هاي خشبي اين پايه ريشه زايي خوبي ندارند

11- پايه رويشي مربايي مشهد :

•اين پايه بومي خراسان و پاكوتاه كننده است.

•مقاومت خيلي بالايي به بيماري آتشك دارد.

•قابليت تكثير رويشي در اين پايه پايين بوده و به آساني ريشه دار نمي شود.

•مقاومت به آهك بالا در خاك در اين پايه جاي مطالعه دارد.

• در انجام دورگ گيري با پايه هاي خارجي بسيار موفق عمل كرده و بذر زيادي توليد مي كند.

 

ازدياد نهال سيب :

ازدياد درخت سيب به روش پيوند انجام مى‌شود. با به‌کار بردن پايه‌هاى مختلف که همگى از جنس سيب و داراى قدرت‌هاى متفاوت هستند مى‌توان رشد و ارتفاع پيوندک را کنترل کرد.
درچند دهه اخير، ايستگاه پژوهشى ايست مالينگ - East Malling انگلستان پايه‌هاى مختلفى به بازار ارائه داده است که با علامت اختصارى اي-ام-(EM (East Malling ام-ام (MM (Maling Merton همراه با شماره‌هاى ويژه‌اى مشخص مى‌شوند. هر کدام از اين پايه‌ها، که به روش (خوابانيدن) ازدياد مى‌گردند، رشد پيوندک را در حد معينى محدود مى‌سازند، بنابراين فاصله کشت درختان پيوند شده بر روى آنها، بر حسب نوع پايه، متفاوت است. در حال حاضر در اکثر نقاط دنيا، به خاطر آسانى انجام عمليات داشت و برداشت، باغداران بيشتر به استفاده از درختان پاکوتاه - Dwarf (حداکثر ارتفاع سه متر) و فواصل کشت کمتر گرايش دارند.

 

بطور كلي نهال سيب توسط دو روش عمده كه شامل تكثير از طريق پيوند بر روي پاية بذري و پيوند بر روي پاية رويشي توليد مي گردد.

1- توليد پايه بذري :
بذور سيب داراي يك دوران خواب و استراحت هستند و براي اينكه به خوبي سبز شوند لازم است به مدت 6 هفته در يك محيط سرد ومرطوب ( دماي 5C ْ ) نگهداري شوند براي اينكار مي توان بذور را در داخل يك جعبه چوبي معمولي لاي ماسه مرطوب استراتيفيه كرد و در اول بهار در خزانه كاشت . نهالهاي بدست آمده را همان سال اول در پاييز بعد از طبقه بندي از حيث قد و رشد و حذف نهالهاي ضعيف در خزانه انتظار با فاصله20 سانتي متر از يكديگر روي رديف باز كاشت مي كنند فاصله بين رديفها نيز 90 سانتي متر مي باشد . اگر خاك خزانه خوب و قوي باشد مي توان نركها را سال بعد پيوند نمود.

 

2- پيوند پايه هاي بذري :
دو گروه پيوند در مورد سيب انجام مي شود كه عبارتند از :
الف ) پيوندچوبي
ب ) پيوندهاي جوانه اي

الف ) پيوندهاي چوبي :
اين نوع پيوند در فصل غيرفعال درخت انجام مي شود (‌اواخر زمستان و اوايل بهار ) بهتر است شاخه هاي مناسب براي پيوندك گيري را دراواخر زمستان از درخت مادري جدا كرده و به دسته هاي چندتايي تقسيم و پس از نصب اتيكت مشخص كننده نوع و شماره آن در يك محيط سرد و نسبتاً‌ مرطوب لاي ماسه و در دماي 2-5 درجه سانتي گراد نگهداري نمود و در اوايل بهار از آنها پيوندك گرفت .شاخه هايي كه بعنوان پيوندك انتخاب مي شوند شاخه هايي هستند كه در طول همان سال رشد كرده و رسيده باشند. بهترين قسمت شاخه ناحيه وسطي آن است .

انواع پيوند هاي چوبي مورد استفاده در تكثير نهال سيب عبارتند از :
1- پيوند زبانه اي 2- پيوند شكافي يا اسكنه اي 3- پيوند تاجي

ب ) پيوندهاي جوانه اي :
دراين گروه از پيوندها يك قطعه كوچك از پوست رقم پيوندي را كه داراي يك جوانه سالم و رسيده مي باشد روي پايه اي كه بعنوان ريشه انتخاب شده منتقل مي نمايند. دو شرط اساسي براي توفيق دراين پيوند وجود دارد :
1- پوست پايه و پيوندك به آساني جدا شود. 2- جوانه پيوندك كامل و رسيده باشد.
بهترين زمان اجراي اين نوع پيوند در شهريور و مهرماه است. پيوندك ها از روي شاخه هاي جوان رشد سال جاري انتخاب مي شوند. پايه هاي نرك كه از بذر به دست آمده اند بايد هنگام پيوندقطري معادل يك مداد را داشته باشند. اگر پيوند را در بهار انجام مي دهند بايد پايه را از چند سانتي متري بالاي محل پيوند قطع كرد تا جوانه تحريك شده و زودتر رشد كند. اگر عمل پيوند در اواخر تابستان انجام گيرد بايد پايه پيوند شده را به همان حالت نگهداشت تا جوانه به حالت خواب بماند در بهار سال بعد ساقه پيوند شده را بصورت اريب درست از بالاي جوانه پيوندك طوري قطع مي كنند كه جوانه پشت سطح بريده قرار گيرد. در طول دوران رشد پيوندك در تمام سال بايد از هر گونه سبز شدن شاخه از زير پيوندك جلوگيري كرد.
در گروه پيوندجوانه اي آنچه كه در موردسيب بيشتر متداول است پيوند شكمي يا T مي باشد.

3- روشهاي مختلف تكثير پايه هاي رويشي سيب :‌

1-3- تكثير از طريق خوابانيدن :
خوابانيدن نوعي از روش تكثير است كه در آن ريشه هاي نابجا بروي ساقه اي تشكيل مي شود كه به گياه مادري متصل مي باشد.
اين روش تكثير براي آن دسته ازگياهاني كه به آساني ريشه نمي دهند وبا وجود اين به اندازه كافي مفيد هستند كه هزينه و نيروي كار لازم در خوابانيدن را توجيه كند بسيار ارزشمند است.
در حال حاضر يكي از متداولترين روشهاي تكثير براي پايه هاي سيب خصوصاً انواع سخت ريشه زا مانند M9 اين روش مي باشد. در روش خوابانيدن نهالهاي ريشه دارشده را در اواخر زمستان و يا پاييز از پايه مادري جدا نمود و به خزانه انتظار جهت پيوند انتقال مي دهند. در اين روش تكثير جهت تشكيل ريشه بر روي شاخه هاي خوابانيده شده علاوه بر خاصيت ذاتي پايه عواملي مانند رطوبت ،‌تهويه خوب ،‌ دماي ملايم در ناحيه ريشه ،‌ مواد هورموني سربرداري، زمان خوابانيدن و موادآلي دخالت دارند.
عوامل مؤثر در ريشه زايي توسط خوابانيدن همانطوري كه گفته شد عوامل مختلفي در تسهيل ريشه زايي توسط خوابانيدن موثر هستند كه برخي از آنها در ذيل مورد بررسي قرار مي گيرند.

كربوهيدراتها :
با توجه به اينكه در روش خوابانيدن ، ساقه به گياه مادري متصل باقي مي ماند و بطور مداوم از طريق آوند چوبي خود آب و ديگر املاح دريافت مي دارد ، ايجاد ريشه هاي نابجا بروي ساقه وابستگي زيادي به ميزان موادغذايي پايه مادري خواهد داشت.
بنابراين تيمارهاي مختلف مانند زخم زني ،‌ خم كردن شاخه ، حلقه برداري و غيره باعث اختلال در انتقال كربوهيدراتها ، از برگها وشاخه به طرف پايين مي شوند و در نتيجه
ريشه زايي را تسهيل مينمايند.
موادهورموني : كاربرد مواد آسان كننده ريشه زايي مانند اسيدايندول بوتيك و غيره غالباً‌ در حين خوابانيدن همانند قلمه زدن مفيد واقع ميشوند.
جوان سازي :
قطع سرشاخه ها در روش خوابانيدن و توليد شاخه هاي جديد جهت ريشه زايي بهتر بسيار موفقيت آميز مي باشد.
زمان:
انگيزش ريشه درهنگام خوابانيدن ممكن است با شرايط فيزيولوژيكي ويژه اي در ساقه همراه باشد كه خود با زمان خاصي از سال مقارن است. در بسياري از انواع خوابانيدن اين تقارن زماني با حركت كربوهيدراتها وديگر مواد به سوي ريشه در پايان فصل رويشي همراه است.
در محلي از ساقه مادري كه قرار است ريشه درآنجا تشكيل شود حذف نور ضروري مي باشد. بنابراين بايد بطور مداوم تاتشكيل ريشه هاي نابجا شاخه هاي خوابانيده شده هيچگاه با نور مواجه نشوند.
رطوبت خاك :
يكي از عوامل موفقيت آميز در تكثير بوسيله خوابانيدن وجود رطوبت مورد نياز در خاك مي باشد بهمين خاطر اين روش تكثير در كشورهاي اروپايي كه رطوبت هوا بالا مي باشد با موفقيت انجام مي شود.
در ايران نيز با توجه به تحقيقات انجام شده محققين باغباني موسسه اصلاح بذر ونهال درشرايط آب و هوايي كرج اين روش تكثير موفق آميزنبوده است كه علت آن خشكي هوا و كمبود رطوبت روي ريشه ها در تابستان مي باشد.
درمنطقه كلاردشت كه رطوبت نسبي هوا بالا مي باشد درصد ريشه زايي پايه هاي رويشي به روش خوابانيدن سيب بسيار موفقيت آميز مي باشد.

بستركشت :
يكي از فاكتورهاي مهم درتسهيل ريشه زايي توسط خوابانيدن ،‌ بستر كاشت مي باشد، استفاده از بستر كاشت مناسب نه تنها درصد ريشه زايي ، بلكه طول وتعداد ريشه در هر شاخه را نيز افزايش مي دهد.

روشهاي مختلف تكثير از طريق خوابانيدن :
خوابانيدن به روشهاي مختلفي انجام ميگيرد كه ازبين روشهاي مختلف خوابانيدن روش خوابانيدن ساده خوابانيدن كپه اي ، خوابانيدن هوايي و خوابانيدن شياري در مورد سبب كاربرد دارد ، بنابراين به توضيح اين روشها مي پردازيم :
خوابانيدن ساده :
در اين روش يك يا چند شاخه بلند و سالم وقوي را كه نزديكتر به سطح خاك باشندانتخاب كرده وآنها را درداخل شياري كه در مجاورت بوته مادري كنده شده مي خوابانند، بطوريكه نوك شاخه ها بطول چند سانتي متر از سطح خاك بالاتر قرار گيرد.
فاصله گياهان مادري بايد به مقداركافي باشد تا جايي مورد نياز براي خوابانيدن
شاخه ها وجود داشته باشد. زمان لازم براي اين كار اوايل بهار قبل از بازشدن جوانه هاست و طي آن از شاخه هاي در حال خواب يكساله استفاده مي شود.
دراين روش مي توان براي تحريك وتسريع ريشه دار شدن شاخه ها درقسمت زيرين آن يك شكاف كوچك با چاقو بوجود آورده وبراي اينكه اين شكاف مجدداً جوش نخورد و بسته نشود داخل آن يك قطعه شن يا چوب قرار داده مي شود و براي اينكه شاخه خوب به خاك نچسبد با استفاده از چوب دوشاخه آنرا بخاك كف شيار مي چسبانند وسپس روي شاخه خاك نرم قابل نفوذ به ضخامت 15-10 سانتي متر مي ريزند.
پس از پايان اولين فصل رشد معمولاً شاخه هاي خوابانيده شده داراي ريشه كافي شده و مي توان آنها را پيش از آغاز فصل رشدقطع كرد و به خزانه انتقال داد.
اين روش خوابانيدن با توجه به اينكه هر شاخه نمي توان بيشتر از يك گياه ريشه داربدست آورد ، در حال حاضر بجز درسطوح كوچك قابل توصيه نيست.
خوابانيدن كپه اي ( تپه اي ) :
اين روش خوابانيدن عمدتاً درتوليد تجاري براي پايه هاي تعدادي از درختان ميوه از جمله سيب كاربرد دارد. گياهان مادري ميبايستي بصورت رديفي با فاصله بوته 30 تا 35 سانتيمتر از يكديگر كاشته شوند.فاصله رديفها با توجه به شرايط مختلف و نوع ابزاري كه در خزانه مورد استفاده قرار ميگيرند از 1 تا 5/2 متر متفاوت مي باشد.
در اين روش پيش از آغاز فصل رشد در بهار تمام گياهان از فاصله 5/2 سانتي متر سطح خاك قطع ميشوند. از محل طوقه گياه بطورمعمول5-2 شاخه رشد ميكنند كه وقتي طول شاخه ها به 5/7 تا 5/12 سانتي متر رسيد ، در اطراف هر شاخه تا نيمي از آن خاك غيرفشرده وسبك مي ريزندو هنگاميكه ارتفاع آنها به 19 تا 25 سانتي متر رسيد براي دومين بار عمل خاك دهي صورت مي پذيرد عمل خاك دهي بايد به گونه اي انجام پذيرد كه بيش از نيمي از كل ارتفاع شاخه بوجود آمده را نپوشاند و عمل خاك دهي سوم معمولاً‌ دراواسط تابستان كه طول شاخه ها كه تقريباً 45 سانتي متر است انجام مي پذيرد كه در اين هنگام معمولاً پايين شاخه ها با 20-15 سانتي متر خاك پوشانيده شده است . شاخه هاي ريشه دار شده را مي توان در پايان فصل رشد و يا ابتداي فصل رشدسال بعدقبل از بيدارشدن درختان ازگياه مادري جدا و به محل ديگر انتقال داد.
در اين روش جهت تسهيل در عمل ريشه زايي ميتوان با اعمالي نظير پوست برداري ، استفاده از تيمارهاي هورموني وغير عمل ريشه زايي را تسهيل كرد.
دراين روش درصورتيكه از پايه مادري بطور درست مراقبت شود مي توان 15 تا 20 سال از هر پايه مادري جهت توليدنهال ريشه دار استفاده نمود.
بهترين ماده جهت ايجاد كپه و خوابانيدن، خاك اره مي باشد .سن پايه مادري رابطه مستقيمي با توانايي توليد شاخه ريشه دار شده دارد، دراين رابطه آزمايشي توسط كويم و براولي ( 1990 ) انجام گرفت . آنها بيست و هفت نوع پايه سيب پاكوتاه را به روش خوابانيدن كپه اي با هم مقايسه نمودند ومشاهده كردند توانايي توليدشاخه ريشه دار شده با افزايش سن پايه مادري از سه به چهارسال افزايش و سپس كاهش پيدا نمود. پايه هاي MM11و M26 و MM106 و M4 و B490 و M27 و M7، P18 و P16 نسبت به پايه M9 مقدار بيشتري شاخه ريشه دارشده توليد مي كردند. توليد شاخه هاي ريشه دار شده بطور خيلي نزديكي توانايي ذاتي ريشه زايي پايه وابستگي داشت ، بنابراين در پايه هايي كه بالاترين تعداد شاخه راتوليد ميكردند داراي توانايي ريشه زايي بالاتري بودند.
خوابانيدن شياري :
دراين روش نهالهاي يكساله با زاويه 30 تا 45 درجه و به فاصله رديفهاي 2/1تا 5/1 و بوته 45 تا 76 سانتي متر از يكديگر در انتهاي شياري با عمق 5 سانتي متركاشته مي شوند و با استفاده از سرشاخه هاي چوبي و يا بستهاي سيمي در حالت خوابيده نگه داشته مي شودو سپس پيش ازمتورم شدن جوانه ها لايه اي 5/2 تا 5 سانتي متر ازمحيط ريشه زايي مانند خاك اره و يا پيت ويا خاك نرم همواره با كودحيواني بر روي شاخه ها ريخته مي شود و اينكار متناوباً بعداز بيرون آمدن شاخه ها بايد ادامه پيدا كند ، ارتفاع پوشش نهايي در اين روش 15 تا 20 سانتي مترخواهد شد دراين روش اگر خاك سنگين باشدو يا ضخامت آن زيادباشد تعدادزيادي از ساقه هاي جوان خفه شده واز خاك بيرون نمي آيند.
در پايان فصل رشد محيط كشت برداشته شده و شاخه هاي خوابانيده شده از گياه مادري جدا و به محيط ديگر انتقال مي يابند.
اين روش تكثير به منظور بدست آوردن شاخه هاي ريشه دار به تعداد بيشتر و در مدت كوتاه مي باشد . جهت رشد شاخه هاي كم رشد و همچنين جوانه هاي رشد نكرده و براي بدست آوردن نهالهاي يكنواخت و تعداد بيشتري نهال ريشه دار شده در بهار مي توان عمل پنسمان را در روي نهالها انجام داد.
خوابانيدن هوايي :
اين روش در بهار بر روي شاخه هاي فصل رشد پيشين و يا در بعضي حالات در اواخر تابستان و بر روي شاخه هاي كمي سفت شده انجام مي شود. وجود تعداد زيادي برگ در قسمت بالايي محل خوابانيدن ريشه زايي را تسهيل مي كند در اين روش بايد قبل از عمل خوابانيدن درقسمت ساقه عمل پوست برداري يا برش در پوست را ايجاد نمود.
كاربرد مواد تسهيل كننده ريشه زايي بر روي زخم عمل ريشه زايي را تسهيل مي كند. پس از برش و تيمار هورموني بايد اطراف زخم را با خزه كه رطوبت را درخود حفظ كند بوسيله ورقه هاي آلومينيومي با پلاستيك كاملاً بست و مواظب بود كه خزه خيلي مرطوب و يا خشك نشود كه در حالت اول باعث پوسيدگي و در حالت دوم باعث عدم ريشه زايي مي شود.پس از ريشه زائي در پاييز و يا اواخر اسفند شاخه ريشه دار شده از زيرمحل خوابانيده شده قطع و به خزانه منتقل مي شود. اين روش تكثير فقط در سطوح كوچك كاربرد دارد.

 

2-3- تكثير از طريق قلمه :

يكي از روشهاي تكثير پايه هاي سيب از طريق قلمه مي باشد كه ممكن است قلمه ها از ساقه تهيه شده باشند كه خود به قلمه سبز ، نيمه خشبي و خشبي تقسيم مي شوند و يا ممكن است از ريشه تهيه شده باشند.
در ازدياد از طريق قلمه ساقه تنها لازم است كه يك سيستم ريشه اي جديد نابجا تشكيل شود زيرا پتانسيل توليد شاخه و جوانه از قبل وجود دارد و در ازدياد از طريق قلمه ريشه مي بايستي شاخه هاي جديد از جوانه هاي نابجا ايجاد گردد و سپس ريشه هاي نابجا بر روي شاخه بوجود آمده تشكيل گردد.
پس از گرفتن قلمه و قرار گرفتن آن در محيط ريشه زايي مناسب و يك بافت چوب پنبه اي زخم را احاطه كرده و سپس بافتهاي معيني در نزديكي لايه زاينده آوندي شروع به آغازيدن ريشه هاي نابجا مي نمايند.
تكثير از طريق قلمه داراي مزاياي فراواني است ،‌ در اين روش گياهان جديد بسياري مي توانند از شمار كمي گياه مادري و در فضايي محدود ايجاد شوند. اين روش ارزان ، سريع و ساده است.

قلمه سبز :
قلمه هاي سبز معمولاً به طول 17-10 سانتي متر از شاخه هاي 2-1 ساله تهيه مي گردند. اين قلمه ها حاوي تعدادي برگ مي باشند اگر برگها بزرگ باشند بايد اندازه آنها را كم كرد تا آب كمتري از دست داده و بتوان آنها را متراكم تر در كنار يكديگر كاشت. اين نوع قلمه ها معمولاً‌ به مراقبت بيشتري نياز دارند و هنگام جابجايي بايد نهايت دقت را داشت تا از خشك شدن آنها جلوگيري شود و در شرايطي ريشه دار شوند كه برگها بيش از اندازه آب از دست ندهند.
در حين ريشه زايي درصورتيكه دماي قسمتهاي فوقاني كمتر باشد درصد موفقيت بالاتر خواهد رفت. در انتخاب قلمه هاي چوب نرم بايد دقت نمود كه از شاخه هاي بسيار سريع الرشد نرم و حساس استفاده ننمود ، زيرا پيش از ريشه زايي از بين مي روند ، بهترين شاخه ها آنهايي هستند كه داراي رشد متوسط بوده و زير آفتاب كامل قرار دارند.
بهترين زمان جهت قلمه گيري دراوايل صبح است و پس از آن بايد شاخه ها در پارچه هاي نخي و يا روزنامه مرطوب پيچيده شده و سريعاً به بستر كاشت انتقال يابند.

قلمه چوب نيمه سخت :
اين نوع قلمه ها از شاخه هاي جديد و بلافاصله پس از يك دوره رشد هنگاميكه چوبها نيمه رسيده اند گرفته مي شوند. قلمه ها معمولاً به طول 5/7 تا 15 سانتي متر گرفته شده و برگهاي قسمت پاييني حذف مي گردند برش پاييني قلمه را معمولا‌ً‌ در زير گره انجام مي دهند اين نوع قلمه ها را نيز مانند قلمه سبز بايد در ساعات اوليه صبح گرفته و سپس در محيطي مرطوب و به دور از تابش آفتاب به محيط ريشه زايي منتقل نمود ،‌ استفاده از سيستم ميست جهت ريشه دار شدن بسيار مفيد خواهد بود.

قلمه چوب سخت :
در انتخاب اين نوع قلمه از قلمه ها اگر از شاخه هايي كه در مرحله نونهالي بسر مي برند استفاده گردد درصد ريشه زايي بالاتر مي رود.
تيمار اين قلمه ها با موادتسهيل كننده ريشه زايي به ويژه اسيد ايندول بوتيريك با غلظتهاي نسبتاً زياد معمولاً‌ در افزايش سرعت ريشه دهي موثر مي باشند در استفاده از اين مواد بايد دقت داشت كه قلمه هاي انتهايي نسبت به قلمه هاي پاييني شاخه نياز به غلظتهاي بيشتري از هورمون دارند. استفاده از پاگرما خصوصاً در قلمه هاي ارقام سخت ريشه زا نظير M9 بسيار موثر مي باشد.
طول قلمه ها معمولاً‌ دراين روش زياد و از 30 تا 60 سانتي متر انتخاب مي گردد.

استاندارد نهال سيب آماده توزيع :

1- در زمان فروش دارای ارتفاع بين 80-70 سانتيمتر باشد.
2- نهال استاندارد سيب بايد حداقل دارای 3 شاخه فرعی در جهات مختلف باشد (تعداد استاندارد شاخه‌های فرعی بين 5 تا 7 عدد است که با توجه به شرايط فعلي 3 عدد در نظر گرفته شده است).
3- فاصله شاخه‌های جانبی از يکديگر ترجيحاً 10-5 سانتيمتر باشد, مشروط بر اينکه فاصله اولين شاخه تا سطح خاک بين 30 تا 40 سانتی‌متر کمتر نباشد.
4- ارتفاع محل پيوند تا سطح خاک 10 سانتيمتر و حداکثر 15 سانتيمتر بيشتر نباشد.
5- ارتفاع نهالهای پيوندی با پايه بذری, بايد 120-100 سانتیمتر پس از سربرداری باشد.
6- حداقل تعداد ريشه فرعی نهالهای پيوندی با پايه بذری بايد 5 عدد و طول هر يک ريشه فرعی 15 تا 20 سانتيمتر باشد.
7- قطر نهال در زمان فروش در محل وسط فاصله بين محل پيوندک و طوقه نهال 5/1-1 سانتيمتر باشد.
8- ترجيحاً نهال پيوندی در زمان فروش 2 ساله باشد.
9- تعداد ريشه های جانبی نهال حداقل 10 عدد و طول آنها دست کم 10 تا 15 سانتيمتر باشد.
10- بايد نهالهای سيب را برای انتقال در بسته‌های 25 تايي بسته‌بندی کرده و پس از ضدعفونی (پراليناژ) ريشه (نوع سم بايد از طرف سازمان حفظ نباتات معرفي گردد) بسته‌ها را در چتايي و يا گوني خيس پيچيده و تا محل گونی در يک کيسه پلاستيک سياه قرار داده و بسته شوند.
11- توليد کننده نهال بايد قبل از شروع کار گواهی سلامت خاک، آب و مواد اوليه تکثيری را از مراکز ذيصلاح دریافت کرده باشد.
12 توليد کننده نهال بايد قبل از شروع کار گواهی سلامت خاک, آب و مواد اوليه تکثير را از مراکزذيصلاح داشته باشد.
13در نهايت نهالهاگواهی اصالت و استاندارد از طرف مؤسسه تحقيقات ثبت و گواهی بذر و نهال راهمراه داشته باشد (اتيکت خورده باشد)

 

مهمترين توصيه هاي فني نهالستان سيب :

1. نهالستان بايد در محلی احداث شود که دارای اقليمی مناسب برای توليد و تکثير گياه مورد نظر از لحاظ شرايط آب و هوايي و خاک باشد.
2. نهالستان بايد در محلی احداث شود که از نظر عدم آلودگی به آفات و بيماريهای مهم (آب, خاک و گياه) مورد تأييد مراجع ذيصلاح قرار گرفته باشد.
3. فاصله نهالها از هم در روی هر رديف 20 تا 30 سانتيمتر باشد و فاصله بين رديفهای کاشت در حالت يک رديفه 90 سانتيمتر و در حالت دو رديفه, فاصله بين هر دو رديف با دو رديف بعد 120 سانتيمتر و فاصله بين رديفها 50 - 40 سانتيمتر باشد (به طوريکه در هر هکتار بيش از 85000 نهال گنجانده نشود).
4. در نهالستان سيب بايد ارقام بارور و گرده‌افشان مناسب و مورد تأييد که دارای اتيکت مشخص هستند, توليد شود. به طوري‌ که خريدار نهال به ازای خريد هر رقم بارور بادام, يک يا دو رقم گرده‌افشان آن نيز دريافت کند به نحوی که يک سوم نهالهای فروخته شده به خريدار از رقم يا ارقام گرده افشان باشد. اگر ارقام گرده‌افشان به عنوان ارقام بارور مطرح نباشند, کاشت 10% از پايه گرده‌افشان برای رقم بارور کافی است.
5. پايه‌های رويشی نهالهاييِ که به روش کپه‌ای و يا شياری توليد مي‌شوندبايد دارای 30 – 20 سانتيمتر ناحيه توليد ريشه‌ نابجا باشند و حجم ريشه نا‌بجا در هر نهال بايد زياد باشد.
6. نهالستانهايي که پايه نهال به روش رويشی, به صورت قلمه تکثير مي‌کنند, بايددارای گلخانه مناسب دارای شاسی پاگرما و ميست باشند (حجم تأسيسات با توجه به حجم توليد متغير است).
7. مواد اوليه (قلمه, پيوندک و ... ) تکثير بايد گواهی سلامت و اصالت باغ مادری از مراجع ذيصلاح دريافت کرده باشند.
8. انبار خنک, سايه‌بان, شاسی‌سرد و شاسی‌گرم ساده با توجه به حجم توليد نهال در نهالستان و مدت نگهداری نهال قبل از عرضه به بازار (نهال يکسال و يا دو ساله) ضروری است که وسعت آن توسط کارشناس ناظر تعيين و تأييد می‌شود.
9. نهالستان بايد زير نظر يک مدير فنی (کارشناس کشاورزی, ترجيحاً˝ کارشناس باغبانی) اداره شود.
10. مسئوليت سلامت نهالستان بر عهده مالک نهالستان مي‌باشد ولی مسئوليت گزارش سلامت نهالستان پس از گواهی سلامت اوليه از طريق مراجع ذيربط, برعهده مدير فنی است.
11. ابعاد خزانه با توجه به وسعت عرصه, بافت خاک, شيب زمين, ميزان و کيفيت آب و نوع سيستم آبياری مشخص مي‌شود که بر عهده مدير فنی است.