تاريخچه نماتد شناسي :

نماتدشناسي علم جديدي است .اولين نماتد هاي شناخته شده پارازيت هاي انساني بوده اند ، بعدا نماتدهاي جانوري شناخته شدند و بعدا نماتدهاي آزاد وآخرين گروه نماتدهاي پارازيت گياهي شناخته ومورد بررسي قرار گرفتند .

-نماتد هاي انگل انسان وحيوانات اهلي سالها توجه دانشمندان را به خود جلب كرده وبعضي از انگلهاي انساني مثل كرم پيوك (Guinea  worm ) با نام علميPirawnculus  medinensis از ابتداي شروع علم پزشكي شناخته شده بود ند .  يكي از اولين نوشته ها در مورد نماتدهاي انگل انسان در كتاب(1500-B.C ) papyrus Ebers  مي باشد كه درباره كرم روده (اسكاريس ) Ascaris   lumbricoides و كرم پيوك نوشته شده است .

 Agatharchides(  (180-B.C مشخصات كرم پيوك را شرح داده واپيدمي اين بيماري ونحوه معالجه آن دربين قوم يهود را بيان كرده است .

اطلاعات دقيق تر در مورد كرمهاي گرد وپهن را مي توان از نوشته هاي سقراط ( B.C- 400 ) و ارسطو ( B.C-  350 ) به دست آورد .

ابوعلي سينا ( A.C-1000) معالجه كرم سوزني ( pin  worm ) با نام علمي Enterobrus  vermicularis  را بوسيله تنقيه توصيه كرده كه هنوز مورد قبول است ( Crofton. 1968).

از نمونه هاي مهم نماتدهاي انگل حيواني مي توان كرم تريشينTrichinella  spiralis  در ماهيچه هاي خوك را نام برد كه در سال 1846 توسط leidy  كشف شد .

لينه در سال  1758 در طبقه بندي خود به نام systema natura   تعدادي از نماتدهاي پارازيت انسان وحيوان را در گروه     verms (كرم ها ) قرار داد ليكن مطالعه علمي اين دسته از نماتدها در قرن نوزدهم صورت گرفت و منجر به پيدايش علم تازه Helminthology (کرم شناسی)گرديد (Thorn.1961  ).

درحالي كه نماتدهاي انگل مهره داران در بيشتر دوره زندگيشان در اندازه هايي هستند كه به آساني با جشم غير مسلح ديده ميشوند .نماتدهاي آزاد و انگل گياهي در اندازها ميكروسكپي مي باشند . بنابراين مطالعه وبررسي آنها بعد از اختراع ميكروسكوپ در اوايل  قرن هفده  ميلادي شروع گرديد و چون نماتدها قسمت عمده فون موجودات ميكروسكوپيک را دربسياري از محيط هاي مرطوب تشكيل ميدهند طبيعتا مورد توجه علاقمندان واستفاده كنندگان   اوليه ميكروسكوپ قرار گرفتند (  christie .1956 ) .

- اولين گزارش ثبت شده درباره نماتدهاي آزادزي(Freeliving.nematodes )ازBorellus  در سال  1656 ميباشد كه براي اولين بار نماتد  Vinegar  celworm را كه زماني در تمام سركه ها يافت مي شد كشف كرد . سپس van leeuwen hoek  وساير هم دوره اي ها يش كه با ميكروسكوپ كارميكرند نماتد سركهTurbatrix  aceti را نمونه جالبي براي مطالعات بيولوژيك تشخيص دادند×( Thorne .1961).

-مطالعه نماتدهاي انگل گياهي كم وبيش بصورت اتفاقي توسط دانشجوياني كه زندگي نماتدهاي آزاد را مطالعه مي كردند شروع گرديد وزماني كه اهميت اقتصادي اين انگلها روي محصولات كشاورزي مشخص شد مطالعه آنها بعنوان قسمتي از علم بيماريهاي گياهي شروع شد .

-اولين نماتد انگل گياهي كه در سال 1743 كشف گرديد و مورد توجه پژوهندگان اوليه علم نماتولوژي  قرار گرفت نماتد گال دانه گندم بنام علمي Anguina tritici  بود . در اين سال نيدهام كشيش انگليسي دانه هاي گندم را كه به خيال خودش آلوده به سياهك بود را باز ميكرد ،متوجه رشته هاي شفاف و بي حركتي شد ، موقعيكه اين رشته را در آب قرار داد متوجه حركت آنها  شد . آنچه كه نيدهام مطالعه مي كرد در حقيقت يك گال آلوده به نماتد گندم بود ورشته هاي بي حركت لاروهاي سن دوم اين نماتد بودند كه بحالت خفته dormant درگال قرار داشتند .

-كشف نيدهام انگيزه اي براي توجه بيشتر به اين موضوع و بحث هاي زيادي شد اما نه بخاطر اينكه يك نماتد انگل گياهي كشف شده بود ، بلكه علاقه دانشمندان بيشتر متوجه اين نكته بود كه مشاهدات نيدهام ممكن است نوعي توليد مثل خود بخودي spontanous generation باشد . 

كشف نماتد هاي انگل گياهي تا سال 1855 مشخص نشده بود تا اينكه در اين  سال Berkeley مشخص كرد كه  علت غده اي شدن ريشه هاي خيار روئيده شده در گلخانه هاي انگلستان وجود نماتد مولد غده يا گره ريشه بنام Meloidogyne  sp. مي باشد . دو سال بعد در سال 1857  در آلمان نماتد Ditylenchus dipsaci را كه امروز نماتد ساقه وپياز مي باشد از روي علف هرز Teasel بنام علمي Dipsacus fullonum شناسايي كرد در سال 1859 شاخت  وجود نماتد مولد سيست چغندر قندHeterodera  schachtii را كشف كرد .

- اولين مقاله جامع در مورد نماتد هاي آزاد توسط Bastian  در سال 1866 درباره نماتدهاي خانوادهAnguillulidae  به چاپ رسيده است كه در آن 100 گونه نماتد در 30 ژانر معرفی شده و همچنين راههاي جداسازي نماتد ها از خاك وگياه را مشخص كرد .

- در سال 1873 Otto butscli اولين مشخصات مرفولوژيك نماتد هاي آزاد و همچنين خصوصياتي را كه ميتوان ژانر هاي مختلف نماتد را به وسيله آنها متمايز كرد معرفي نمود وشايد اعتبار بنيانگذاري علم نماتولوژي گياهي را مي توان به او نسبت داد تا به Bastian .

-اولين واقعه اي كه نشان داد نماتدهاي انگل گياهي ممكن است از نظر ا قتصادي اهميت داشته باشند و حقيقتا در اقتصاد كشاورزي يك مملكت تاثير بگذارند در اواسط قرن نوزدهم به وقوع پيوست . در آن زمان نماتد چغندر قند H.schachtii  تهديد مهمي بر اقتصاد وتوليد چغندر قند وصنايع قند اروپايي مركزي شد.(christie.1956 ).

از اوايل قرن بيستم مطالعات وسيعي در مورد نماتدهاي انگل گياهي شروع گرديد وباپيدايش سمومي مثل 1.3-dichloropropene  و 1.2-dichloropropen  و Ethylen di bromide(E D B) كه داراي خواص بسيار عالي نماتد كش مي باشد ومضرات نماتد كشهاي گازي قبلي را نداشتند .

متخصصين اين علم توانستند زارعين را به وجود خسارت توسط نماتدها به راحتي آشنا سازند ودر نتيجه درسال 1951 دانشمنداني مثل Christic و Perry در فلوريدا نشان دادند كه نماتدهاي انگل خارجي گياهان نيز وجود دارد . اين كشف موجب شد كه ساير نماتد هاي موجود در خاك  و همچنين انواع مختلف ارتباط انگل وميزبان مورد مطالعه قرار گيرد . در سال 1958 براي اولين بار نشان داده شد كه يك نماتد انگل گياهي مي تواند ناقل ويروسهاي گياهي باشد .

- در  آمريكا اولين دانشمندي كه در مورد نماتولوژي گياهي مطالعات وسيعي انجام داد      N.A.cobb است . او در سال 1913 اولين مقاله خود را به چاپ رسانيد و كسي بود كه پيشنهاد كرد نماتدهاي آزاد و انگل گياهي بايد ازعلم Helminthology جدا شده و در شاخه Nematology مطالعه گردد به اين ترتيب علم نماتولوژي گياهي شروع شد و تا به امروز ادامه پيدا كرده است و بنا به گفته Thorne  در سال 1961 علم نما تولوژي در موقعيتي قرار گرفت كه علم حشره شناسي در سال 1900 و علم بيماريهاي گياهي در سال 1920 قرار داشت .

 

تاريخچه نماتولوژي در ايران:

-در ايران عباس دواچي در سال 1328 در كتاب آفات مهم گياهان زراعي وطرز مبارزه با آنها نماتد گندم Anguina tritici را با نام سياه دانه از مناطق اصفهان وكرمان گزارش كرده است (بهداد،1358 )  .

نماتد مولد غده ريشه Meloidogyne javanica اولين بار درسال 1335 توسط قوام الدين شريف روي ريشه گوجه فرنگي درباغ كشاورزي قصر شيرين مشاهده وگزارش شده است.

-مطالعات نماتولوژي در ايران عملا از سال1340 شروع گرديد و مجيد اميدوار در اين بنيانگذاري سهم بسزايي داشته است (اميدوار،1347 ) . با گسترش خسارت نماتد مولد غده ريشه و همچنين پيدايش نماتد مولدسيست چغندر قند در سال 1348  توسط اسماعيل پور و شيفر در استان خراسان تحقيقات نماتولوژي به طور اختصاصي شروع شد و با پيدايش ومطالعه ساير نماتدهاي انگل گياهي تحقيقات اين علم رو به توسعه و پيشرفت ميباشد.

 

 

 

اهميت اقتصادي نماتدها:

عليرغم كوشش وسرمايه گذاري بشر براي مبارزه با آفات خسارت وارده به محصولات غذائي وليفي ادامه داشته ويكي از مهمترين عوامل اقتصادي و اجتماعي مي باشد . بدون شك نماتدهاي انگل گياهي يكي از پراكنده ترين آفات و پر هزينه ترين وگاهي بصورت  دوره اي موجب نابودي وفلج اقتصادي محصولات مي باشند.

با توجه به جمعيت جهان 7-6  ميليارد نفر و با رشد متوسط  2 درصد تا سال 2100 به16-10 ميليارد نفر خواهد رسيد . بنابراين مصرف  غذاي جهان با افزايش جمعيت افزوده خواهد شد . علاوه بر اين توزيع مواد غذائي در نقاط مختلف جهان به خاطر عوامل مختلف يكنواخت نخواهد بود و در نتيجه عليرغم افزايش توليد در بسياري از محصولات هنوز كمبود مواد غذائي وجود خواهد داشت . علاوه بر اين بيابانها و كويرهاي روي كره زمين با رشدي معادل            28ميليون هكتار درسال ميباشد كه خود موجب كاهش زمينهاي كشاورزي خواهد شد . اگر ميزان مصرف سرانه غذائي در سال 2000 را معادل مصرف سال 1975 در نظر بگيريم ميزان نياز به بقولات 66 درصد ، غلات 75  و سبزيجات 100 درصد افزايش خواهد يافت.

با توجه به موارد فوق كوشش در جلوگيري از عوامل باز دارنده توليد محصولات كشاورزي يكي از هدفهاي اصلي بشر مي باشد وذيلا چند نمونه خسارت نماتدها را به محصولات عمده كشاورزي بيان مي گردد .

خسارت نماتد سيست چغندر قند Heterodera   schachtii   را در كاليفرنيا به ازاءهر عدد سيست پر حدود 100 عدد تخم در هر 75 ميلي ليتر خاك خشك 40 كيلو گرم شكر در هكتار تخمين زده اند .

خسارت نماتد ساقه و پياز   Ditylenchus  dipsaci  را در انگليس معادل 60000 پوند در سال ويا معادل از بين رفتن محصول يك درصد مزارع زير كشت گل نرگس ويا 1/5  درصد درآمد سالانه اين محصول تعيين كرده اند .در ايالت اورگن آمريكا ميزان خسارت اين نماتد روي محصولات پيازي 5 درصد محصول تعيين شده است .

خسارت نماتد غلات Heterodera avenae را به ازاءهر 16 عدد تخم نماتد در هر گرم خاك خشك 20 درصد كاهش محصول گندم  بر آورد كرده اند و ميزان زيان ساليانه در اثر اين نماتد را در انگلستان 2 ميليون پوند ودر دانمارك ودر سوئد 50 ميليون كرون سوئد در سال 1962 برآورد كرده اند . 

خسارت نماتد هاي مولد غده  و ريشه Meloidogyne  روي توتون در آفريقاي جنوبي را 45 كيلو گرم توتون در هكتار به ازاء هر 10 درصد افزايش آلودگي تعيين كرده اند . در زيمبابوه در سال 1963 ميزان خسارت ناشي از نماتد مولد  غده ريشه روي توتون را 10 ميليون دلار در سال بر آورد كرده اند .

خسارت نماتد هاي مولد زخم   pratylenchus spp  روي توتون را در سال 1956 در ايالت كارولینای شمالي امريكا معادل 5 ميليون دلار تخمين زده اند (webster.1972 ) .

بطور كلي تخمين خسارت وارده توسط نماتدها كار ساده اي نيست ونياز به دقت زياد دارد .بر طبق اطلاعات وزارت كشاورزي آمريكا خسارت ساليانه حاصل از نماتد هاي انگل گياهي را بالغ بر 4ميليارد دلار تعيين كرده اند(james.1981 ).

 

-نقش نماتد در طبيعت و كشاورزي

  نماتدهاي انگل گياهي مي توانند در تمام قسمتهاي گياه از جمله جوانه گل ، برگ ، ساقه و ريشه جاي بگيرند آنها تنوع زيادي در رفتار تغذيه اي خودشان بروز مي دهند برخي از گونه ها فقط از خارجي ترين بافتها ي گياهي تغذيه مي كنند ، تعداد ديگر به بافتها ي عميق تر نفود مي كنند . همچنين بعضي نماتدها ، ميزبان خود را وادار به توليد منابع غذايي مخصوص مي نمايند كه خودشان بتوانند روي آنها زندگي نمايند .

از نظر اهميت اقتصادي نماتدها حدود  10 در صد كل گياهان كشاورزي را دركل دنيا از بين مي برند . كه البته اين ميانگين است و در بعضي از كشورها ممكن است كمتر و يا بيشتر باشد .

 

نماتدها را  Hidden Enemies  گويند . چون آثار خاصي از خسارتشان در قسمتهاي هوايي به چشم نمي خورد تا بتوانيم آنها را تشخيص دهيم . يك نماتد انگل گياهي را نمي توان با چشم غير مسلح ديد .

نماتد ها موجودات کرم مانند،حلقوی با بدنی فاقد بند هستند که گستره فعالیتشان را همه جهان از آبهای شور و شیرین تا خاک ها و داخل گیاهان و جانوران تشکیل می دهد.(اعتباریان 1381).نماتد های پارازیت گیاهی طولی از حدود 3/0 میلی متر Paratylenchus   spp)) تا 12 میلی متر( Paralongidorus   spp) دارند.

به طور کلی فرم بدن صاف ،دارای مقطع دایره ی (غیر از گونه هایی که فرم ماده در آنها کروی شکل می شود) و حفره بدنی محتوی مایعی است که عمل تنفس و گردش خون را انجام می دهد. دستگاه گوارش آنها یک لوله تو خالی شامل دهان،مری،روده و مقعد می باشد.

حاصل تولید مثل به صورت تخم بوده که طی 4 مرحله لاروی به فرم بالغ تبدیل می شوند. انتشار نماتد ها به وسیله عواملی چون باد،حیوانات،ابزار کشاورزی،خاک و بقایای گیاه آلوده صورت می گیرد.بیماری هایی که توسط نماتد ها در گیاهان ایجاد می شود از مدتها پیش شناخته شده بود،ولی ابعاد گوناگون رابطه آنها با میزبان از موضوعات مورد بحث دانشمندان می باشد. آنها بسته به نوع تغذیه اثرات نا مطلوبی در گیاه ایجاد می کنند. غالبا ریشه را مورد حمله قرار داده و ممکن است سبب تشدید اثر سایر بیمارگرهای قارچی،باکتریایی و ساپروفیت شده و یا ناقل عوامل بیماری زا شوند.تا کنون شیوه ها ی متعددی به منظور کنترل نماتد ها به اجرا در آمده است،ولی مناسب ترین راه در مدیریت نماتد ها تلفیق روش های شیمیایی،به زراعی،بیولوژیکی و ژنتیکی می باشد.اجرای صحیح و دقیق موارد مذکور،مستلزم شناخت کافی و جمع آوری اطلاعات گسترده با به کار گیری همه امکانات و تکنیک های جدید علمی است.کاربرد تکنیک ردیابی در بررسی نماتد ها از چند جنبه قابل طر ح است.

نحوه ی توزیع و تحرک در گیاه:

معمولا یکی از مشکلات در شناخت این بیمارگر ها بررسی سرنوشت آنها پس از ورود به گیاه می باشد.در این رابطه با استفاده از رادیو ایزوتوپ ها می توان به صور مختلف اقدام به ردیابی نماتد در گیاه کرد.

·         نماتد را در مرحله ی لاروی می توان با رادیو ایزوتوپی مثل فسفر32 نشان دار نموده و پس از طی مراحل زندگی روی میزبان،اقدام به جداسازی اجزای گیاه(بسته به هدف مورد نظر)،تهیه عصاره و شمارش کل اکتیویته نمونه کرد.با توجه به اکتیویته مصرفی به منظور نشان دار سازی هر لارو،می توان تعداد آنها را در بخش های مختلف اندام گیاه بدست آورد.مرحله آشکارسازی ممکن است با تهیه اتورادیوگراف از بافت گیاه و مشاهده مستقیم نحوه پراکنش نماتد انجام گردد.

·         در بعضی موارد با استفاده از دستگاه های آشکار ساز،از خارج گیاه نسبت به ردیابی مسیر حرکت نماتد اقدام می شود.

انجام این شیوه مستلزم نشان دار سازی با ایزوتوپی است که از خود اشعه گاما ساطع نماید مانند کبالت 60 تا برای عبور از بافت گیاه مشکلی نداشته باشد.

فیزیولوژی نماتد:در این رابطه نیز مانند حشرات،با کمک ردیاب ها قابلیت های فراوانی برای پژوهشگر ایجاد می شود.دانشمندان با کمک ترکیبات نشاندار به فسفر 32 و کربن 14 نقش فیزیولوژیکی کوتیکول نماتد را مورد بررسی قرار دادندIAEA   1966)). کلارک 1964 با رادیو ایزوتوپ  کربن 14 به مطالعه عوامل موثر در تفریح مصنوعی تخم نماتد سیستی چغندر قند (Heterodera  schachtii) پرداخت.به منظور تعیین روش تغذیه نماتد های انگل مهره داران از گونه های متعلق به جنس های Ascaridia،Oxyuris ,Ascaris فسفات نشان دار با فسفر 32 را یک بار به مصرف تغذیه میزبان رسانده و در مرحله بعد از طریق جریان خون به میزبان ترزیق نمودند.در هر یک از دو حالت فوق با جداسازی و عصاره گیری از بدن نماتد می توان به محل و نوع تغذیه نماتد پی برد.نتایج این نوع  آزمایش ها نشان خواهد داد که نماتد از محتویات روده و یا از خون و بافت های میزبان تغذیه می کند.

فیزیولوژی میزبان: تاثیر حضور نماتد بر فعالیت های فیزیولوژیکی گیاه،یکی دیگر از مواردی است که با به کارگیری تکنیک ردیابی،بررسی های بسیاری را به خود اختصاص داده است.اوتیفا و همکارتن 1962 تاثیر نماتد غده ریشه را بر جذب و انتقال مواد غذایی حاوی فسفر 32 در گیاه گوجه فرنگی مورد بررسی قرلر دادند.والا 1961 نحوه  مقاومت بعضی از واریته های گل داوودی در مقابل نماتد برگی ( Aphelenchoides   ritzemabosi)  را مورد بررسی قرار داد.پرایس و ساندرسون تاثیر آلودگی نماتد سیست غلات Heteroderta avenae  در میزان انتقال و جا به جایی کلسیم از خاک به ریشه و اندام های داخلی گیاه را مورد بررسی قرار دادند. آنها بارورش یولاف در سیستم هیدروپونیک،آن را به لارو سن 2 نماتد آلوده کردند.دو استوانه پلاستیکی شیار دار را در ظرف حاوی محلول غذایی قرار داده و ریشه اصلی را در داخل شیار تعبیه کردند.

محلول غذایی حاوی       ۴۵cacl2   ( با اکتیویته 25 میکروکوری در میلی لیتر) در داخل استوانه پلاستیکی جایگزین محلول غذایی اصلی شد.پس از گذشت 24 ساعت میزان اکتیویته ریشه و سایر اندام گیاه با استفاده از شمارنده بتا بدست آمد.نتایج این تحقیق نشان داد که میزان انتقال کلسیم در گیاه آلوده به نماتد حدود 11 برابر گیاه شاهد (غیر آلوده ) می باشد.

 

جداسازی نماتد از خاک:

نماتد های داخل یک نمونه ۱۰۰ تا ۳۰۰ ساانتی متر مکعبی خاک تازه جمع آوری شده را

می توان با روش قیف بیرمن یا با روش الک کردن ، جدا کرد.

قیف بیرمن یک قیف شیشه ای بزرگ است که به انتهای آن لوله بزرگ لاستیکی بسته شده است

  که این لوله با یک گیره پنس مانند باز و بسته میشود . قیف را روی یک پایه گذاشته و پر از

 آب میشود . نمونه خاک روی کاغذی منفذ دار درون قیف ریخته میشود که در حالت خیسی توان

 نگهداری خاک را داشته باشد زیر کاغذ گاهی یک قطعه توری مدور ۵ تا ۶ سانتی متری گذاشته

 میشود .

 

همچنین میتوان خاک را داخل بشر قرار داد که در این حالت دهانه بشر ، با قطعه ای پارچه و

 نوار لاستیکی بسته میشود ، سپس بشر با پارچه و تمام خاکی که در آن است ، طوری بر

 میگردانند که پارچه روی دهانه بشر و تمام خاکی که در ان است ، زیر سطح آب داخل قیف

 قرار گیرد و چندین ساعت یا یک شب تمام به حال خود رها می کنند .

نماتد های زنده که فعالیت دارند ، از طریق روزنه های پارچه یا کاغذ به داخل  آب وارد و در

 پایین لوله لاستیکی بالاتر از گیره باقی می مانند . بیش از ۹۰ ٪ نماتد های زنده در داخل اولین

۵ تا ۸ میلی لیتر آب خارج شده از لوله لاستیکی جمه می شوند این نمونه در ظرفی کم عمق

 ریخته می شود و برای مشاهده میکروسکوپی یا جداسازی تک تک نماتد ها آماده است .

در روش الک کردن ، اساس کار بر این است نمونه ای کوچک از خاک ، مثلا ۳۰۰ سانتی متر

 مکعب ، با مقداری بیشتری از آب مخلوط میشود .نماتد ها در آب شناور میشوند و میتوان آنها

 را روی الک هایی با اندازه سوراخ خای مناسب جمع آوری کرد .

برای این کار ، ابتدا مخلوط آب و خاک بهم زده میشود و برای ۳۰ ثانیه بی حرکت باقی

 می ماند .آب بالای سطل از داخل الک ۲۰ مش گذرانده میشود .این الک قطعات بزرگ مواد را

 نگه میدارد و نماتد ها به درون سطل دیگری رد میکند .

 

آب حاوی نماتد ها سپس از الک ۶۰ مش رد میشود که نماتد های بزرگتر و بخشی از ذرات مواد

 را جمع می کند ، اما نماتدهای ریزتر  را به داخل سطل دیگری عبور میدهد . این نیز از الک

 ۲۰۰ مش عبور داده می شود که نماتد های ریز و دیگر مواد هم اندازه را میگیرد .

هر دو الک ۶۰ و ۲۰۰ مش ، دو یا سه بار شستشو داده میشوند که مواد زاید هرچه بیشتر حذف

 شوند و در پایان ، نماتد ها به درون ظرفی ریخته می شوند تا بیشتر جداسازی یا مستقیما

 بررسی شوند .

برای تهیه نمونه های پاکیزه ، میتوان نماتد های استخراج شده با روش قیف بیرمن یا روش الک

 ها را یک بار هم با روش سانتریفوژ در شربت قند جداسازی کرد .

 

در ده ۱۹۸۰ ، یک دستگاه نیمه خودکار شوینده الک کننده ساخته شد که کارهای یاد شده را در

 فرایندی پیوسته به انجام می رساند . این دستگاه خاک را خیلی بهتر مخلوط میکند و به نیروی

 کار کمتری نیاز دارد .

جدا سازی نماتد ها از مواد گیاهی :

اندام گیاهی حاوی نماتد ، هرچه باشد ، با دست یا مخلوط کن به مدت چند ثانیه به قطعات ریز

 بریده و به صورتی که شرح داده شد ، داخل یک قیف بیرمن گذاشته می شود ، نماتد ها از بافت

 ها خارج و پس از ورود به آب درون لوله در ظرفی کم عمق گرداوری میشوند .

 

گفتني است نماتدها جانورانی از گروه کرم‌های لوله‌ای و احتمالاً پرجمعیت‌ترین جانوران روی کره‌ی زمین  هستند. این گروه از جانوران به تعداد غیرقابل تصور و تقریباً در تمامی زیستگاه‌ها  به شکل‌ها، اندازه‌ها و ساختمان‌های بسیار متنوع وجود دارند. در هر گرم خاک حدود 5000  نماتد و در یک هکتار خاک زراعی حدود 5/7 میلیارد نماتد وجود دارد. بعضی نماتدها  مفید و بعضی مضر هستند که البته تعداد نماتدهای مفید به مراتب بیشتر از نماتدهای  مضر است. در زمینه  كشاورزی گروهی از نماتدها که در افزودن مواد آلی به خاک نقش دارند و برخی دیگر که انگل آفات هستند و در کاهش حشرات موثرند، مفیدند و گونه‌های
دیگری انگل گیاهی هستند که باعث کاهش محصول می‌شوند. به لحاظ کشاورزی هر دو مورد مفید و مضر مورد توجه هستند ولی در علم بیماری‌شناسی گیاهی، تنها گونه‌های انگل گیاهی که گاه تا بیش از 50% از محصول را از بین می‌برند، مورد بررسی قرار می‌گیرند.
در ایران، اولین نماتد در سال 1335 توسط دکتر امیدوار مورد شناسایی قرار گرفت. وی در سال  1342 اولین آزمایشگاه نماتدشناسی را ایجاد کرد و پس از این سال نماتدها مورد توجه  قرار گرفتند. دکتر شریف، دکتر ابیوردی، دکتر خیری و دکتر کارگر نیز از نماتدشناسان  سرشناس ایران هستند. نماتدشناسی در گروه‌های آموزشی گیاهپزشکی به عنوان یک شاخه از  بیماری‌شناسی گیاهی ایجاد شده است ولی علیرغم اهمیت زیاد این گروه از عوامل کاهش  دهنده محصول، تاکنون رشته‌ای با این نام در ایران وجود نداشته است. افراد علاقه‌مند  به تحصیل در این رشته، در مقطع کارشناسی ارشد بیماری‌شناسی گیاهی ادامه تحصیل می‌دهند و تنها پایان نامه خود را در این زمینه اخذ می‌کنند. دروس نماتدشناسی تنها به یک
درس در مقطع کارشناسی گیاهپزشکی و یک درس در مقطع کارشناسی ارشد بیماری‌شناسی  گیاهی محدود می‌شود و دانش‌آموخته این رشته هم به عنوان متخصص بیماری‌شناسی گیاهی فارغ‌التحصیل  می‌گردد. در رشته نماتدشناسی که برای اولین بار در دانشگاه یاسوج ارایه می‌شود،  حدود 10 درس تخصصی نماتدشناسی ارایه می‌شود که البته اکثر این دروس در رابطه با  جنبه‌های گیاهپزشکی نماتدها است و دانش‌آموخته آن هم به عنوان متخصص نماتدشناس و نه بیماری‌شناس فارغ‌التحصیل می‌شود.(۱)

معرفی برخی از نماتد ها

نماتدهايي که ريشه بعضي از گياهان زينتي را آلوده مي‌کند عبارتند از :
1)
نماتدهاي سيستي کاکتوس Cactodera sp.
2)
نماتدهاي گره ريشه Meloidogyne spp.
3)
نماتدهاي زخم Pratylenchus spp.
4)
نماتدهاي حفار Radopholus sp.
5)
نماتدهاي برگي Aphelenchoides spp. 

نماتدهاي گره ريشه Root knot nematodes
عامل بيماري:
 - Meloidogyne arenaria
- M. incognita
- M. javanica
اين نماتدها از گياهان زينتي برگي آلوده جداسازي شده‌اند و باعث تورم و ايجاد گال روي ريشه مي‌گردند.

نماتد ساقه و پياز     stem and bulb nematode
نماتد ساقه و پياز Ditylenchus dipsaci(Kuehn) Filip گسترش جهاني دارد. بيشتر در مناطق معتديوع دارد و خسارت مي‌زند. بيماري اولين بار در هلند درسال1883 ودر ايالات متحده درسال 1931 گزارش شده است.
در ايران نماتد Ditylenchus dipsaci  در روي يونجه گزارش شده است. علاوه براين نماتد به 400 گونه گياه حمله مي‌كند. اما نژاد خاصي از نماتد به پياز حمله مي‌كند. سبزيهائي از قبيل،سير، لوبيا، باقلا، كلم، هويج، كرفس، مارچوبه، جعفري، نخود، سيب‌زميني و كدو مورد حمله نماتد  Ditylenchus dipsaciقرار مي‌گيرد.
مرفولوژي و بيولوژي
عامل بيماري نماتد Ditylenchus dipsaci(Kuehn) Filip  مي‌باشد كه طول آن3/1-1 ميليمتراست وحدود30 ميكرومترقطر دارد. روي بدن استوانه‌اي آن خطوط اريب ديده مي‌شود. دم نماتد نر و ماده تيز است هر نماتد ماده 200تا500  تخم مي‌گذارد. اولين پوست‌اندازي در تخم انجام مي‌شود. پوره مرحله دوم از تخم خارج شده، به سرعت پوست دوم و سوم را نيز انداخته و پوره قبل از بلوغ يا عفونت‌زا را توليد مي‌كند.اين پوره مي‌تواند شرايط يخبندان و خشكي شديد را تحمل كرده و در داخل بافتهاي گياهي...

نماتد مركبات      citrus nematode
نماتد مركبات Tylenchulus semipenetrans اولين بار در سال1912 توسط يك بازرس اداره باغباني كاليفرنيا به نامR.Hdges  در يكي از باغات لس‌آنجلس مشاهده شد. اولين نمونه‌برداري در ايران درشيراز انجام شد. نماتد درفسا، جهرم، كازرون، برازجان، انديمشك، اهواز، آبادان  نيزنمونه‌برداري شده است.

مرفولوژي و بيولوژي
داراي دو شكل جنسي بوده و ماده‌ها تخم‌مرغي شكل و درخارج ريشه روي آن قرار مي‌گيرد.نرها باريك مي‌باشند. Bursa ديده نمي‌شود. ماده‌ها بروي ريشه‌هاي فرعي ضخيم كه رشدشان متوقف شده ويك لايه از خاك روي آنها را پوشانده است قرار مي‌گيرند.اين توده خاك در اثر ترشح مخاطي ريشه باقي مي‌ماند و نماتد را در مقابل شكارچي‌ها و دشمنان طبيعي محافظت مي‌نمايد.
طول بدن ماده‌ها بين 0.35 تا 0.40ميليمترمتغير بوده و داراي بدني كيسه‌اي شكل است،كه معمولابه سمت شكم در ناحيه vulva درست در سمت جلو ودر فاصله كوتاهي از دم خم شده است. حفره دفعي خوب رشد يافته ودر جلو vulva قرار گرفته است. Ovary معمولا داراي دو خميدگي بوده و به ناحيه مري مي‌رسد.

ريخت شناسي و تشريع
ماده : ماده هاي rostochiensis Globodera كيسه هایي تشكيل مي دهند ، كه بدنهاي نماتدهاي ماده مرده است كه از تخمها حفاظت مي كند . بدن گرد ، كروي با گردني كوتاه و بدون مخروط انتهايي .
كيسه هاي جديد قهوه اي براق گرد شده و داراي گردني برجسته هستند. زائده سيخي عمودي كمي خميده و گره هاي آن گرد شده واز عقب داراي سرازير هستند .
تخمدانها دو عدد بزرگ هستند . پوست ضخيم ، با طرح سطحي تور مانند است ، لايه d وجود دارد . دستگاه تناسلي مادگي در انتها و بلندي متوسط دارد. روزنه مقعد وجود ندارد اما مقعد و مادگي هر دو در يك لگن مادگي قرار دارند .همه تخمها درون بدن نگهداري ميشوند . ( توده تخمي وجود ندارد ) .
توجه: Globodera.rostochiensis قبل از قطع پوسته ريشه از يك مرحله زرد عبور مي كند . تا زمان مرگ و تبديل به كيسه قهوه اي رنگ به صورت كرم سفيد شيري رنگ باقي مي ماند ماده هاي بالغ بزرگ سال روي ريشه سيب زميني از لحاظ رنگ، زرد طلائي هستند .
نر: شبيه كرم هستند بدن به شكلي cياs مانند پيچيده شد . ناحيه پهلو 4 خط دارند . سيخكها بزرگتر از Mm30 بلندي دارند كه هر چه از مبداً فاصله مي گيرند دورتر مي شوند . لوله مجراي دفع ندارند . دم كوتاه است و نيم كره اي مي باشد .(۲)

مهمترین مجلات مرتبط با رشته نماتد شناسی به شرح زیر است :

 

1. Asian Journal of Nematology (AJN)

2. International Journal of Nematology (ASSN)

3. Nematologia Brasileira (SBN)

4. Journal of Nematology (SON)

5. Nematology Newsletter (SON)

6. The Egyptian Journal of Agronematology (ESAN)

7. Egyptian Society of Agricultural Nematology Newsletter (ESAN)

8. Nematology News (ESN)

9. Nematologia Mediterranea (Istituto di Nematologia Agraria of the C.N.R.)

10. Japanese Journal of Nematology (JSN)

11. Indian Journal of Nematology (NSI)

12. African Plant Protection (NSSA)

13. Nematropica (ONTA)

14. Organization of Nematologists of Tropical America Newsletter (ONTA)

15. Pakistan Journal of Nematology (PSN)

16. Pakistan Society of Nematologists Newsletter (PSN)

17. Russian Journal of Nematology (RSN)

18. Nematologica (Brill Academic Publishers)

19. Nematology (Brill Academic Publishers)(۳)

منابع

  1. پروتال متعلق به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

۲www.1az4.com/cat-315.aspx

وبلاگ دکتر سالار جمالی استادیار نماتد شناسی دانشگاه گیلان۳

 

محصولات جدید شرکت پدیده کشاورزی

 

به زودی  محصول جدید :  رنگ مخصوص کندوی زنبور عسل

چسب باغبانی و هرس  با فناوری نانو

 چسب محافظتی تنه درختان پدیده  

با تکنولوژی نانو 

 ضد قارچ ، باکتری ، جلبک ، ویروس ،

 "آنتی تارلو "

زئوزران

 ادامه مطلب