اجرای اصول GMP در توليد خوراک آبزيان

اجرای اصول GMP در توليد خوراک آبزيان

عمليات توليدي صحيح يا اصول GMP كه خود پيش نياز نظام حصپ (HACCP : نظام تجزيه وتحليل مخاطره ونقاط كنترل بحراني) مخاطرات مربوط به سلامت دام وانسان را كاهش داده وتوليد غذا را بهبود مي دهد بطور خلاصه GMP يعني توليد محصول در شرايط بهداشتي.

آلودگي محصول پس از فرآوري توسط پرندگان از مهمترين مخاطرات موجود در توليد غذاي آبزيان است كه بايد به آن توجه داشت.

اصول حصپ براي حفاظت از بهداشت دام وانسان در واحدهاي فرآوري غذاي آبزيان قابل اجراست. طبق اين اصول نقاط كنترل بحراني (CCP ) در فرآيند توليد بايد شناسايي وكنترل شوند.

سلامت وايمني غذاي آبزيان گذشته از كيفيت مناسب مواد اوليه ,بستگي به نوع فرآيند حرارتي براي حذف ميكروارگانيسم هايي نظير سالمونلاوپيشگيري از آلودگي ثانويه محصول پس از توليد دارد. كاهش وحذف عوامل بيماري زا با مشاركت كليه افراد درگير در توليد ومصرف غذاي آبزيان امكان پذيراست. براي توليد غذاي سالم وعاري از عوامل بيماري زا به نظامهاي مديريت كيفيت وبرنامه هاي تضمين كيفيت نيازاست.

در طراحي ومكان يابي ايجادكارخانه غذاي آبزيان شرايط زمين وامكان طغيان آب ويا در معرض سيل زدگي قرار داشتن بايد مد نظر قرار گيرد.محل ايجاد كارخانه بايد مرطوب نبوده وعاري ازرويش هاي گياهي وبوته زار باشد. نزديكي كارخانه به جاده وخط آهن براي دريافت سريع مواد خام وعرضه سريع محصول حائز اهميت است. محل هاي مستعد براي وقوع طوفان وطغيان ومسيرهاي احتمالي سيل, محل مناسبي براي ساخت كارخانه نيستند.

تجهيزات كارخانه بايد مناسب بوده وطوري نصب شوند كه تعويض ويا تعمير قسمت هاي مختلف  به آساني انجام شود. انعطاف پذيري در طراحي كارخانه براي حفظ رقابت حياتي است. كارخانه بايد مطابق شرايط واستانداردهاي پذيرفته شده ساخته شود. بازرسي مرتب ومداوم از كارخانه از نظر تطابق با مقررات بهداشتي ونظافت محل وتجهيزات , وظيفه مسوولان كارخانه است.

غذاي با كيفيت از مواد خام با كيفيت ساخته مي شود. اطمينان از سلامتي وايمني مواد خام مسووليت خطير مديريت كارخانه است. بخش خريد بايد مواد خامي را خريداري كند كه داراي استاندارد مورد نظر هستند. خريد بايد از فروشندگان معتبري انجام شود كه مواد خام را مطابق با استاندارد مورد نظر به فروش مي رسانند. شركت هاي تهيه وتوزيع مواد خام بايد استانداردهاي مورد نظر را به خريداران اعلام كنند.

براي اطمينان از كيفيت مواد خام , كارخانه غذاي آبزيان بايد به طور مرتب آزمايش هاي تأييدی را انجام دهد. علاوه بر آن ارزش تغذيه ايی غذا , جزييات فرآوري واطلاعات مربوط به مخاطره ها وحدود بحراني نيز بررسي شود. كليه مواد ورودي بايد داراي برچسب بوده واطلاعات لازم روي آن درج شده باشد. براي خريد دوباره از عرضه كننده ايي كه قبلاًتخلف كرده است بايد اسناد ومدارك مربوط به رفع مغايرت ها بررسي وتأيِيد شود.

مواد اوليه تغيير رنگ داده شده يا كپك زده را نبايد براي توليد غذا به كار برد. سموم قارچي موجود در دانه هاي كپك زده حتي در غلظت هاي بسيار پايين براي آبزيان مضر هستند.

كليه مواد افزوني وتركيبي ورودي بايد از نظر برچسب , ويژگي هاي كيفي , مقصد , شماره بهر(batch ) والزامات قانوني تأييد شوند. قبل از پذيرش وتخليه مواد خام عوامل زير را بايد بررسي شوند:

رنگ محصول , بوي محصول , حضور هر نوع ماده ي خارجي , وجود حشرات يا بقايای آنها, كلوخه شده گي , بافت , دانسيته محصول , رطوبت , وزن وساير عوامل نظير دما.

افزودني كيسه شده نظير پرميكس , مواد معدني وداروها اقدام هاي كنترلي بايد انجام شود. هرگونه صدمه ديده گي كيسه ها بايد گزارش شود واين گزارش توسط مدير خريد ويا مدير كارخانه به اطلاع فروشنده ويا حمل كننده مواد رسانده شود.رد محموله كار بسيار دشواري است به خصوص زماني كه كارخانه با كمبود اوليه روبرو است. بنابراين دريافت مواد مورد نياز بايد به دقت انجام شود.

پذيرش مواد اوليه ي آلوده پايداري اقتصادي توليدكننده ومصرف كنندگان را به شدت به خطر مي اندازد. با توجه به ماهيت آلودگي برطرف كردن آن بسيار سخت وهزينه بر است. همه نوع اطلاعات كارخانه شامل نوع مواد دريافتي , تاريخ دريافت , حمل كننده , عرضه كننده , اسناد تخليه وساير اطلاعات لازم مانند شماره محموله هاي دارويي بايد در دفتر وقايع كارخانه ثبت ونگهداري شوند. موادي كه اول وارد مي شود را بايد اول مصرف كرد.

مواد اوليه خشك را بايد در حالت خشك وخنك نگهداري كرد.نگهداري اين مواد بايد براساس ورود اول خروج اول باشد. درصد رطوبت بايد در مناطق خشك يا مرطوب كمتر از 13 درصد باشد. مخزن نگهداري اين مواد براي جلوگيري از تجمع غبار بايد ماهانه تميز شود. اين مدت مي تواند براساس نظر كارشناسي تعيين شود. در صورت عدم تميز كردن اين مخازن , امكان رشد كپك ها وميكروارگانيسم ها فراهم شده ومحصول آلوده مي شود. بالابرها وتجهيزات نقاله ايي بايد به طور مرتب تميز شوند.

اگرچه عمليات فرآوری مي تواند منجر به كاهش يا كم كردن كپك ها وحشرات شود ولي تميز نگه داشتن تجهيزات وعاري بودن آن ها از گرد وغبار وجلوگيري از تجمع مواد قديمي احتمال بروز آلودگي را از بين برده ويا به حداقل مي رساند. افزودني هاي مايع نظير اسيدهاي آمينه وملاس بايد طبق روش هاي توصيه شده انبار شوند تا از تازگي آن ها حفاظت شود.

جا به جايي غير اصولي مواد خام باعث افت ارزش غذايي در جيره شده، گذشته از آن محصول مي تواند دچار افت وزني شود. غذاهاي آسيب ديده يا برگشتي يا آن هايي كه درست فرموله نشده اند را براي جلوگيري از آلودگي بايد به خوبي نگهداري كرد. فراوری دوباره يا معدوم كردن اين كالاها بايد به درستي انجام شود.

ثبت اسناد ومدارك اين مهم به خصوص در مورد غذاهاي حاوي دارو ضروري است.

فرآوري اشاره به عملياتي دارد كه با استفاده از تجهيزات برروي مواد خام يا حد واسط انجام شده وتوليد محصول را اقتصادي مي كند.اجزاي فرآوري شامل تجهيزات آسياب , الك ها , پلت سازها , اكسترودرها , مخلوط كن ها , كيسه گيري وانبارش مي باشد.كاركنان اين دستگاه ها بايد آموزش ديده باشند واسناد مربوط را تهيه كنند.براي حفظ كيفيت محصول بايد به طور منظم مواد خام ومحصول نهايي بررسي شوند.

:: فرمول نويسي وتوليد غذاي آبزيان :

غذاي آبزيان بايد توسط متخصص تغذيه وبراساس نوع آبزي وفرمول مورد نظر توليد شود. مواد خام بايد آسياب شوند واين مهم در تجهيزات مربوط انجام مي شود. بعد ازهمگن شدن مواد خام اقدام به شكل دهي آن (پلت يا ذرات ريز) مي شود.خنك سازي مرحله بعدي عمليات است. غذاي سردوخنك شده آماده كيسه گيري وتحويل به مزارع است. اندازه ذرات غذا باتوجه به نوع آن توسط تجهيزات مناسب انتخاب مي شود. پايداري غذا در محيط آبي از جمله ويژگي هايي است كه درتوليد آن بايد مدنظر قرار گيرد.

از آنجا كه فرآوري نمي تواند تمام آلودگي ها را حذف كرده ويا نابود كند از اين رو عاري بودن كليه تجهيزات ووسايل از كپك ها وساير آلاينده ها وحشرات منجر به توليد محصول نهايي با كيفيت مي شود. براي حفظ تازگي موادي نظير روغن هاي مصرفي اسيد آمينه وملاس بايد آنها را مطابق توصيه هاي توليد كننده نگهداري كرد.

تميز وپاك كردن مواد اوليه با توجه به نوع وماهيت آنها ضروري است.بيشتر كارخانه هاي غذاي آبزيان داراي سيستم هاي تميز كننده ي دانه هاي غلات هستند ،اين سيستم ها براي جمع آوري دانه هاي شكسته ,ذرات فلزی وديگر اجرام فيزيكي آلوده كننده طراحي شده اند.در صورت آلوده بودن مواد افزودني بايد نسبت به كنترل آنهاو در صورت ضرورت رد آنها اقدام كرد.

آبزيان حساسيت زيادي به مواد شيميايي نظير مواد ضد عفوني كننده دودزا دارند از اين رو انتخاب , جابه جايي ونگهداري مواد افزودني بايد به دقت انجام شود. طراحي مخازن وظروف نگهداري وجابه جايي مواد افزودني بايد به گونه يي باشد كه جوندگان ,حشرات وساير آفات به آن دسترسي نداشته باشند,شستشوي منظم امكانات نگهداري منجر به بالا رفتن كيفيت محصول نهايي مي شود. یكي از مهمترين اجزاي نگهداري مواد افزوني , تنظيم صحيح ورود وخروج مواد براساس زمان دريافت وكوتاه كردن اين زمان و مدت جابه جايي آن است.

با توجه به نوع سيستم توليدي اندازه ذرات مواد افزودني مي تواند متغير باشد در غذاي آبزيان اندازه ذرات غذا بسيار كوچك است بطور معمول توليد غذاي پلت ارزان تر از غذاي استروژن است.توليد اين غذا بستگي به عواملي نظير نوع ورفتار گونه ي مورد پرورش , نوع مواد افزودني ومنابع آن دارد. توسعه آبزي پروري به دليل استفاده تلفيقي از سيستم هاي پلت واستروژن بوده است.

بسته بندي موجب حفاظت از محصول نهايي در برابر نور،رطوبت وآلاينده هاي محيطي مي شود. همراه با برچسب زني مشخصات محصول بايد روي آن درج شود تا پرورش دهنده از محتواي بسته ونوع محصول مطلع شود. در صورتيكه غذا حاوي دارو باشد اخطارهاي لازم بايد روي برچسب وبسته ذكر شود. در صورت حمل فله يي غذا, كدگذاري آن به طور مناسبي انجام شود. 

در توليد وجابه جايي غذاي آبزيان بايد احتياط هاي لازم بعمل آيد.حمل وانبار محصول نهايي نيز بايد به دقت انجام شود. غذاي بسته بندي شده بايد روي بارچين ودور از نور نگهداري شود. براي اطمينان از گردش مناسب هوا بايد دو بارچين حداقل 30 سانتي متر از هم فاصله داشته باشد. نگهداري محصول بايد براساس سياست ورود اول خروج اول باشد. انبار محصول بايد رضايت مشتري را به همراه داشته باشد.

نمونه برداري مواد خام ومحصول نهايي بايد به طور مرتب انجام شود.محصول نهايي بايد مطابق با استاندارد وفرمول مربوط توليد شده باشد.نمونه برداري وآزمايش بايد توليد مناسب محصول وعاري بودن آن از مواد آلاينده ومضر را تاييد كند.

غذاي آبزيان از مواد افزودني متنوعي توليد مي شود. فراخواني محصول غير منطبق وآلوده ضرورتي است كه بايد براساس قوانين دولتي به اجرا درآيد. فراخواني محصول يعني جمع آوري محصول آلوده يا غير منطبق از بازار ومحل هاي عرضه شده كه بايد به موقع انجام شود.

كارخانه غذاي آبزيان بايد داراي برنامه نظافت وگندزدايي تجهيزات ومحيط باشد.برنامه صحيح نگه داري نيز ضمن حفاظت از محصول موجب ايمني كارگران نيز مي شود. حفظ محيط كارخانه وظيفه ي همه كاركنان است ودر نگه داري درست آن بايد دقت كرد.

براي توليد مداوم وپيوسته محصولي با كيفيت،داشتن برنامه نگه داري وتعميرات ضروري است. تعمير تجهيزات بايد به موقع انجام شود ,در غير اين صورت ممكن است محصول طبق فرمول انجام نشود و عمليات فرآوري به دقت صورت نگيرد. چنين مواردي به پرورش دهندگان نيز آسيب مي رساند و سلامت انسان را هم به مخاطره مي اندازد.

نگه داري صحيح موتورها , ترازها , داي هاي پلت, نقاله ها وتمام اجزاي توليد براي توليد محصولي با كيفيت ضروري است. عيب هاي مكانيكي در كارخانه هاي غذاي آبزيان نيز ديده مي شود. از اين رو توجه به نگه داري وتعمير به موقع آنهاحائزاهميت است. عدم توجه به اين موارد هزينه فراخواني محصول را افزايش داده ومنجر به صدمه زدن به توليد كننده ومصرف كنندگان مي شود . تدوين برنامه نگه داري وتعميرات واتخاذ اقدام هاي پيشگيرانه در كارخانه هاي غذاي آبزيان ضروري است.

بدون داشتن كاركنان با تجربه وآموزش ديده توليد غذاي با كيفيت امكان پذير نيست. آموزش بدو ورود كاركنان بايد جز سياست هاي مديريت كارخانه باشد. مدير كارخانه بايد در زمينه فن آوري توليد غذا ,جا به جايي وفرآوري مواد اوليه , انبار وحمل محصول آموزش ديده باشد. در ضمن براي تضمين تطابق محصول با ويژگي هاي مورد نظر مديريت بايد اسناد توليد ومدارك مربوط به رديابي محصول نهايي را نگه داري كند. كاركنان بايد موارد مربوط به ايمني محصول را آموزش ببيند. بهداشت محصولات دامي بايد مورد توجه قرار گيرد.

اسناد بايد بطور نظام مند نگه داري شوند. اسناد ومدارك توليد وتضمين كيفيت بايد جمع آوري شود. هدف اصلي اين مهم , كاهش خطرات واشتباهات است. براي رسيدن به هدف تعيين نقاط بحراني ومراقبت از آنها وتدوين نظام نامه كنترل كيفيت حائزاهميت است. كاركنان بايد براساس شرح وظايف نوشته شده وظيفه خود را انجام دهند. رديابي وبررسي محصول معيوب نيز بايد براين اساس انجام شود. تاريخچه هر محصول ونحوه فرآوري , توليد , انبار وحمل آن بايد مستند شود.