بیماریها وروشهای مبارزه با آن

نوزما

:مقدمه

بیماری نوزما یک بیماری انگلی است که هر سه نوع زنبور کندو را مبتلا میکند. در تمام دنیا گسترش داشته و در اروپا، استرالیا و همچنین در امریکا وجود دارد. بدلیل انتشار ناپیدای آن به این بیماری ((قاتل نامرئی نامیده اند
نوزما به دو فرم وجود دارد: نوزمای پنهان که حضور انگل مشهود نمیباشد یا خسارت محدودی به زنبور وارد می نماید.نوزمای آشکارکه علایم بیماری ظاهر می گردند. اولین مشاهدات نوزما توسط دانشمندان در قرون اول میلادی گزارش شده، این بیماری باعث صدمه زدن به زنبوران و مرگ آنها در بهار می شود و مدت زیادی عامل آن را قارچ می دانستند. تا اینکه در سال 1907 توسط دکتر زاندر عامل آن تشخیص داده شد. اولین درمان مؤثر در سال های 1953-1952 انجام گردید

سبب شناسی

عامل بیماری یک انگل اجباری تک یاخته ای بنام نوزما آپیس زاندر است. انگل نوزما آپیس بدو فرم مشاهده می شود:فرم آمیبی یا رویشی که فرم تکثیر شونده آن است و تبدیل به اسپور می شود و فرم رویشی و تکثیر شونده انگل با اینکه برای سلول خیلی آزاد دهنده است ولی باعث مرگ میزبان نمی شود
فرم مقاوم یا اسپورکه عامل انتقال از یک میزبان به میزبان دیگر است.اسپور بیضوی و شفاف، بدون رنگ بوده، 6/4 تا 4/6 میکرون طول و 5/2 تا 3 میکرون عرض، از نظر ساختمان خصوصیات میکروسپوریدی ها را داراست . بوسیله یک غشاء سه لایه پوشیده شده، که آن را از خشکی و آسیب های محیط خارجی محافظت می نماید. این غشاء از جنس کیتین و دارای یک منفذ بنام میکروپیل است.در داخل اسپور اجزاء ذیل یافت می شود
جسم آمیبی یا اسپوروپلاست، دو هسته و همچنین ذخیره غذایی، میتوکندری دیده نمی شود، که احتمال وجود متابولیسم بی هوازی را ممکن می سازد. رشته قطبی و دستگاه پرتاب کننده آن بنام کپسول قطبی ، رشته قطبی یک عضو توخالی و استوانه ای است که یک انتهای آن به دیواره اسپور وصل شده و 400- 600 میکرون طول دارد و مثل فنر پیچیده است و دارای 44 پیچ است که در دو یا چند ردیف قرار دارند. با افزایش فشار محتوای اسپور رشته قطبی به بیرون پرتاب می شود. در مرحله آمیبی یا رویشی ، سلول میکروسپوریدی دارای تشکیلات معمول یک سلول می باشد شامل غشاء، سیتوپلاسم با اندامک ها، ریبوزوم ، شبکه آندوپلاسمی و دستگاه گلژی
نوزما آپیس داخل سلولهای پوششی روده میانی زنبوران بالغ تکثیر می شود . نوزما فقط انگل زنبور نیست. هفتاد و پنج گونه دیگر از نوزما وجود دارد که موجودات دیگر را آلوده می کنند. مشهورترین آنها نوزما بومبی سیس[3] است که انگل کرم ابریشم می باشد و عامل پبرین است. بیماری که صنعت ابریشم را از سال 1850 تا 1860 به نابودی کشانید. خصوصیات گونه های مختلف نوزما به یکدیگر نزدیک می باشند

.

بیماریزایی

اسپور نوزما آپیس بوسیله ماده غذایی وارد محوطه روده میانی زنبور شده بعد از تماس با سلول میزبان ( سلولهای پوششی روده زنبور عسل) بوسیله ایجاد عضوی بنام لوله قطبی یا تاژک قطبی و عبور آن از غشاء سلول میزبان ، محتوای سیتوپلاسمی یا اسپوروپلاسم خود را به داخل سلول میزبان تزریق می نماید. تمام اینکار در عرض 2 ثانیه انجام می شود.تحت تأثیر فاکتورهای گوارشی، فشار اسمزی، وضعیت فیزیکی- شیمیایی شیره های گوارشی، لوله یا تاژک قطبی آزاد می شود. این رشته با تماس با غشاء سلول پوششی روده آن را سوراخ می کند. احتمال دارد سوراخ نمودن غشاء روده و غشاء سلولی با ترشح آنزیم توسط انگل صورت گیرد. جسم آمیبی در طول رشته قطبی با پای کاذب حرکت نموده و وارد سلول هدف شده ، در این مرحله انگل ،که پلانونت[4] نامیده می شود به مرونت[5] تبدیل می شود . این مقطع هسته کاملاً مشخص و برای سلول آزار دهنده است . مرونت ها تکثیر شده، دارای هسته هایی بشکل زنجیره یا دانه های تسبیح می شوند. این مرونت ها داخل یا خارج سلولی هستند، و پس از تقسیم ، تبدیل به اسپور می شوند.با ورود اسپوروپلاسم به سلول ، اسپور شروع به تقسیم می نماید . با خاتمه یافتن تقسیم و انباشته شدن سلول از اسپور ، اسپورها از سلول بیرون ریخته ، به سلولهای دیگر حمله می کنند. گاهی در نوزمای زنبور عسل ، تعداد اسپورها به پانصد میلیون بالغ می شود .در شرایط طبیعی که فعل و انفعالات بدن زنبور بخوبی انجام می شود به محض ایجاد تاژک قطبی توسط اسپور ، توسط آنزیم های گوارشی موجود در روده زنبور عسل ، تاژک قطبی ، هضم می شود . لذا در شرایط طبیعی نوزما تاثیر چندانی در سلامت زنبور ندارد
در زنبوران مبتلا ، اسپورها به همراه مدفوع دفع می شوند . اسپورها ماهها در مدفوع خشک شده زنده باقی می مانند . نزدیک به آخر زمستان شانها اغلب با مدفوع کارگران آلوده آغشته می شوند. سایر کارگران، نیز با تمیز کردن شانها ،آلوده می شوند.

مقاومت اسپور

مقاومت اسپور نوزما با اسپور باکتریها قابل مقایسه است.بر اساس مطالعات بیلی و بورشه میزان مقاومت اسپور در شرایط ذیل تخمین زده شده است.

32-24 ساعت در مقابل خورشید
4-2 ماه داخل عسل(شرایط معمولی)
ده دقیقه در عسل نگهداری شده در 58 درجه سانتی گراد
یک ماه در بدن زنبور تلف شده، در شرایط معمولی
دو تا چهار ماه در بدن زنبور تلف شده، در 4 درجه
بیش از یک سال در مدفوع زنبور عسل

عوامل مستعد کننده

عوامل متعددی باعث گسترش نوزما آپیس می شوند. مهمترین عوامل ، فاکتورهایی هستند که هماهنگی کلنی را بهم ریخته یا باعث ضعف کلنی می شوند

شرایط آب و هوایی

زمستانهای طولانی و مرطوب، بارندگی های طولانی که زنبور را مدت طولانی حبس می کند تغییرات دمایی مهم و ناگهانی، تغییرات هوایی آفتابی و بارندگی. بیماری معمولاً در اسفند و فروردین ظاهر و در اردیبهشت و خرداد فروکش می نماید

اثر حشره کش ها

افزایش آلودگی به نوزما اغلب در زنبورانی که با سموم مواجه شده اند ، دیده شده است

شرایط پرورش و روش های زنبور داری

ضعف کلنی ها، سن ملکه، نبود تدابیر پیشگیری مخصوصاً عدم تعویض موم ها، کارهایی که منجر به اختلال در توازن کلنی می شود(بازدید مداوم ، بچه مصنوعی فراوان ، تغذیه نامناسب)

سن زنبوران

میزان آلودگی با افزایش سن بالا می رود . در درجه اول زنبوران مسن ، مبتلا به نوزما می شوند. زنبوران جوان تا پانزده روزگی مبتلا نمی شوند. چون تجدید و باز سازی سلولهای پوششی خیلی سریع انجام می شود

نژاد زنبور

بر اساس نظر دانشمندان زنبوران ایتالیایی و قفقازی به نوزما حساس ترند

سایر بیماریها

بیماریهایی مثل آمیب مالپیگی، آکاراپیس وودی و ویروس های مختلف میزان ابتلا به نوزما را افزایش می دهند

بیماریزایی

بیماریزایی نوزما آپیس توسط مرونت ها انجام می شود. مرونت ها باعث تخریب سلولهای مخصوص جذب مواد غذایی و سلولهای ترشح کننده آنزیم های گوارشی می شوند. صدمه به دستگاه گوارش موجب اختلال در جذب آب و مواد غذایی و در نتیجه، موجب اسهال می شود . زنبوران آلوده قدرت پرواز ، تامین غذا برای نوزادان را ، ندارند ، عمر آنها کاهش می یابد . این وضعیت منجر به ایجاد اختلال در رشد کلنی می شود.اگر ملکه مبتلا شود از قدرت تخم گذاری و طول عمر او کاسته خواهد شد و منجر به از بین رفتن کندو می شود
زنبوران کارگر آلوده ، ممکن است مجبور به دفع ، در داخل کندو شوند . مدفوع زنبوران آلوده مملو از اسپور است ، قدرت بقای اسپورها متفاوت است ، در قطرات مدفوع اسپورها ممکن است بیش از دو سال زنده بمانند و در عسل یا در لاشه زنبوران مرده ، ممکن است یک سال دوام یابند
با پیشرفت بیماری سلولهای آلوده باد کرده که با حرکات پریستالتیک روده سلول می ترکند. جای خالی سلولهای آسیب دیده در سلولهای پوششی روده ظاهر می گردد. چون بازسازی سلولها نمی تواند سلولهای منهدم شده را به حد کافی جبران کند. تخریب غشاء روده و سلولهای روده بزرگ گاهی حادث می شود. آسیب لوله های مالپیگی بندرت رخ می دهد. در کنار این اختلالات مشهود در روده میانی که مانع جذب مواد غذایی می شود، نوزما در گوارش و متابولیسم پروتئین ها اختلال ایجاد می کند که منجر به کاهش پروتئین های همولنف می شود. این اختلال روی فعالیت غدد اثر می گذارد. از جمله رشد غدد ترشح کننده موم محدود می شود، تخمدانهای ملکه کوچک (آتروفی) می شود
بازسازی و ترمیم سلولهای آسیب دیده توسط زنبور، نیاز به پروتئین دارد. اگر در تأمین پروتئین در کندو نقص یا اختلال وجود داشته باشد، بافت چربی مورد مصرف قرار می گیرد که این موضوع در رشد و توسعه بهاره کندو که در شروع بهار رخ می دهد، ایجاد مشکل می نماید و در اینصورت زنبوران پرستار در اجرای وظیفه خود توانایی کافی را نخواهند داشت. این حالت در سالهایی ک زمستانهای طولانی و شرایط آب و هوایی نامساعد باشد تشدید می شود. از طرفی وجود پروتئین ها باعث تکثیر نوزما می شود . تعدادی از محققین نشان داده اند که انگل در کنار پروتئین ها (گرده) تکثیر پیدا می نماید. در بهار، کلنی ها بعد از یک رشد کافی می توانند یک دوره آب و هوایی نامناسب را تحمل کنند. در اینصورت یک توقف کم و بیش مشخص در تخمگذاری حادث می شود. اگر کلنی ها از نظر تعداد زنبوران پرستار قوی باشند نوزما آپیس یک موقعیت عالی برای تکثیر پیدا می کند. برخی خلاف این عقیده را داشته و می گویند که با تغذیه پروتئینی زنبوران نر ، نوزما در آنها تکثیر می شود. از نظر بیلی Bailey مسئله مهم در نوزما کوتاه شدن عمر زنبوران می باشد

علایم

در فرم حاد بیماری، علایم ظاهر و در فرم مزمن، هیچگونه علامتی مشاهده نمی شود. علایم نوزما با علایم حادث شده توسط سایر بیماریها در زنبوران بالغ، قابل مقایسه می باشد. بسیاری از زنبوران آلوده ، هیچ علامتی ناشی از وجود اسپورهای نوزما آپیس در دستگاه گوارش ، از خود نشان نمی دهند ، نه تنها در زنبورهای آلوده میزان آلودگی یکسان نیست ، بلکه نحوه پراکنش زنبوران آلوده در یک کندو بسیار متفاوت است. زنبورهایی که از سکوی پرواز گرفته شده اند ، ( مخصوصا زنبورانی که برای اولین پرواز بهاری و دفع مدفوع می خواهند از کندو خارج شوند . ) ، حدود 50% بیشتر از زنبوران کارگری که از پرواز برگشته اند ، آلودگی به این تک یاخته را ، نشان می دهند.این تک یاخته در تمام طول سال تکثیر شده ، در همه جا گسترده است . اما در بهار با افزایش تولید مثل زنبوران عسل بیشترین میزان آلودگی مشاهده می شود
در عفونت های شدید ، در اوایل بهار ، علامت مدفوع قهوه ای روی شانها جلب توجه می کند ، جلوی دریچه پرواز زنبوران مریض و مرده یافت می شوند.در عفونت های خفیف ، فقط کندو ضعیف شده و بعد از مدتی تعداد زیادی شفیره با تعداد محدودی زنبور بالغ در کندو باقی می مانند
وضعیت آلودگی در پاییز به قدرت کلنی و شرایط آب و هوایی بستگی دارد . اگر شرایط نامساعد باشد ،کندو به قدری ضعیف می شود که بعید است کلنی بتواند زمستان گذرانی نماید
با تخریب بافت پوششی روده ، در جذب آب و مواد غذایی اختلال ایجاد شده ، موجب پیدایش اسهال می شود . زنبور برای دفع مدفوع مجبور به خروج از کندو در هوای سرد می شود . در اینصورت ، زنبوران دچار سرمازدگی می شوند، روی زمین یا برفها افتاده ، نمی توانند به کندو برگردند ، و بدینطریق تلفات در کندو افزایش می یابد
اگر کلنی بتواند زمستان را سپری نماید ، اولین کاری که کلنی برای مبارزه با بیماری انجام می دهد، جایگزین نمودن زنبوران جوان ، با زنبوران آلوده می باشد . از اینروست که کلنی های آلوده ، در بهار دیرتر به حد مطلوب از نظر جمعیت ، می رسند . و رشد بطئی کلنی در بهار یکی از علائم آلودگی به نوزما می باشد

علایم جلوی کندو

تلفات مختلف، که نشانگر این است که تعداد قابل توجهی از زنبوران در صحرا تلف شده اند. عدم توانایی در پرواز و پرواز مشکل، این عدم توانایی در پرواز بدلیل فشار وارده به کیسه های هوایی در نتیجه افزایش حجم لوله گوارش می باشد. زنبوران ناتوان و ضعیف.زنبوران چسبیده به ساقه های گیاهان. زنبوران با شکم متورم در اثر افزایش حجم لوله گوارش و پرخوری.لکه اسهالی، کم و بیش مهم از نظر تشخیص، با رنگ متفاوت از زرد روشن تا قهوه ای تیره. کاهش فعالیت کلنی. زنبوران در وضعیت خاص به دور هم جمع شده ،در حال تلف شدن، روبروی یکدیگر در حال مبادله غذا در جاییکه غذا وجود ندارد

                       

علایم در کلنی

کم کم از جمعیت کاسته می شود تا زمانیکه فقط یک یا دو قاب جمعیت باقی می ماند. شفیره ها خیلی محدود شده یا وجود ندارند. ملکه آلوده تخمگذاری را متوقف می نماید. لکه های اسهالی روی قاب ها دریچه پرواز و روی پوشش قابها مشاهده می شود. بر اساس نظر برخی از محققین (Bailey )، بنظر می رسد که اسهال در اثر نوزما نیست بلکه به عوامل دیگری که همراه نوزما به زنبور حمله می کنند، مربوط است

تشخیص بیماری

روش قابل اطمینانی که بوسیله آن بتوان بیماری را در محل زنبورستان تشخیص داد ، وجود ندارد . اما در موارد شدید آلودگی ، می توان دو قطعه خلفی شکمی زنبور را جدا کرده تا روده می انی با لوله های مالپیگی و روده کوچک و رکتوم آشکار شود. با مقایسه رنگ ، شکل و حالت روده می توان به وجود یا عدم وجود بیماری پی برد.در استفاده از این روش ، تعدادی از زنبوران را باید مورد آزمایش قرار داد. روده میانی معمولا قهوه ای است ، و فرورفتگی های حلقوی روی آن ، به وضوح دیده می شود، اما بعد از آلودگی به نوزما ، سفید و شکننده شده ، و فرورفتگی های روده بدلیل تورم بخوبی مشخص نخواهد بود

اپیدمیولوژی

بیماری معمولاً در اسفند و فروردین ظاهر و در اردیبهشت و خرداد فروکش می نماید. در سطح کلنی، بیماری به شیوه های مختلف گسترش می یابد، اما همیشه با واسطه اسپور ها همراه غذا وارد روده میانی می شوند. آلودگی سلولهای پوششی از بخش خلفی معده [9]شروع و به سوی جلو به پیش می رود، در اینجا شرایط خروج لوله قطبی از اسپور فراهم است و تماس اسپور با غشاء سلول ایده آل است
زمانیکه با انهدام سلولهای پوششی روده، اسپورها آزاد می شوند، باآلودگی خودبخودی مستقیماً دیگر سلولها آلوده می شوند. با گذر از اوج آلودگی، مرونت ها می توانند از سلولی به سلول دیگر از طریق عبور از غشاء سیتوپلاسمی مهاجرت نموده و سلولهای دیگر را آلوده می کند. انتقال اسپورها از زنبوری به زنبور دیگری با تماس مستقیم با واسطه قطعات دهانی در هنگام تبادل غذا و همچنین از طریق مدفوع صورت می گیرد. زنبوران مریض، مبتلا به اسهال شده و مدفوع را داخل کندو و روی سایر زنبوران دفع می کنند. زنبوران نر بوسیله کارگرانی که آنها را تغذیه می کنند آلوده می شوند چون این کارگران در همان زمان نظافت گر نیز می باشند. محدودیت فعالیت کلنی در شرایط آب و هوایی اهمیت بسزا دارد . اگر زنبوران نتواند پرواز تخلیه مدفوع را انجام دهد آلودگی افزایش پیدا خواهد کرد. عدم فعالیت کلنی از بین رفتن زنبوران پیر را متوقف نموده و آلودگی بیشتر می شود. حشرات انگل (شپش زنبور و پروانه موم خوار )آلودگی را گسترش می دهند. انتشار بیماری از یک کندو به کندوی دیگر به فاکتورهای دیگری بستگی دارد که قبلاً در بحث آکاریوز توضیح داده شد. از جمله بچه مصنوعی، بچه طبیعی، دخالت های زنبورداران، زنبور نر
هاگ دار شدن انگل و مقاومت به شرایط محیطی، امکان آلودگی را بعد از تلف شدن کلنی برای مدت طولانی فراهم می نماید. وسایل آلوده نیز منجر به انتقال آلودگی گردیده و ضروری است که ضدعفونی شوند

پیش بینی بیماری

حدت بیماری نوزما متفاوت است خیلی از کلنی ها بدون مشکلی با نوزما به سر می برند بدون اینکه هیچ علامتی را نشان دهند، این حالت در نوزمای مزمن قابل مشاهده است. نوزما بصورت واگیر در برخی مناطق بروز می نماید. این فرم نوزما انتقال از فرم خفته یا مزمن ب فرم حاد است که بسرعت رخ می دهد. نوزما آپیس یک عامل فرصت طلب است که برای تکثیر از برخی شرایط بهره می گیرد. محققان مختلف اهمیت یک پاییز نامناسب را در گسترش واگیری در ابتدای سال بعد نشان داده اند. تلفات زمستانه یا بهاره نیز با اهمیت می باشند

تشخیص آزمایشگاهی

پیشنهاد می شود ابتدا آلودگی به نوزما ، از آلودگی به آمیب ، تمیز داده شود . بندرت نشانه اسهال خونی در عفونت به نوزما دیده می شود ، در حالیکه در آلودگی به آمیب ، ممکن است اسهال زرد گوگردی با بوی خاص مشاهده شود. عفونت های ثانوی نیز ممکن است ، رخ دهد. یک نمونه حاوی 20 زنبور مرده ، از کلنی مشکوک ، جمع آوری و شکم های زنبوران را جداگانه در 3-2 میلی لیتر آب ، خوب ساییده ، سه قطره از سوسپانسیون حاصله ، با درشتنمایی 40 ، بررسی شود. اسپور نوزما 7-5 میکرون طول و 4-3 میکرون عرض ، کاملا تخم مرغی و لبه تاریک دارد. محتوای آن، که حاوی هستک ها ، کپسول و فیلامنت یا لوله قطبی می باشد ، دیده نمی شود ، معمولا رنگ آمیزی مورد نیاز نمی باشد . اسپور نوزما با سلولهای مخمر، اسپور قارچها ، اجسام چربی یا کیست آمیب ( Malipighamobea ) که حدود 7-6 میکرون قطر دارد، و بزرگتر از نوزما می باشد ، قابل اشتباه نیست

 

مستقیم

با توجه به تنوع روشها می توان روده میانی تازه اخذ شده را ، مستقیما مورد آزمایش قرار داد. بدینطریق که محتوای روده له شده را روی لام قرار داده ، با چند قطره آب رقیق نموده پس از قرار دادن لامل ، در زیر میکروسکوپ مورد مشاهده قرار داد. در عفونت های خفیف ، ممکن است نتیجه منفی باشد . با شمارش اسپورها در ده منطقه لام و با تعیین میانگین ، میزان آلودگی تعیین می شود، نتیجه بدینصورت است که ، کمتر از 20 اسپور در واحد سطح ، آلودگی خفیف ، بین 100-20 اسپور ، آلودگی متوسط و بیشتر از 100 اسپور ، نشان دهنده آلودگی شدید می باشد

روش آزمایشگاهی تعیین همزمان نوزما و آمیب با یک آزمایش

یک سوسپانسیون از شکم زنبوران مرده (60-30 زنبور از کلنی)، با ساییدن آنها در10-5 میلی لیتر آب، تهیه می شود. حجم آب بستگی به تعداد و شرایط زنبوران دارد. یک قطره از سوسپانسیون را روی لام قرارداده با میکروسکوپ و درشت نمایی 20 بررسی می شود. نتیجه بدین صورت است که، کمتر و مساوی 20 اسپور ، نشاندهنده عدم آلودگی ، بیشتر از 20 اسپور ، نشاندهنده آلودگی است. سوسپانسیون را ابتدا از صافی 100 میکرون و سپس 40 میکرون عبور داده بخشی از لوله های مالپیگی که از صافی 100 عبور نمایند از 40 نخواهند توانست بگذرند . سپس سوسپانسیون حاصله با درشت نمایی20 تا 40 بررسی می شوند.فقط برخی از لوله های مالپیگی ، بعد از آلودگی به آمیب ،باکیست پر می شوند ،و فقط کیست های داخل لوله های مالپیگی رامی توان بعنوان نتیجه مثبت قلمداد کرد ، چون کیست های آمیبی با اسپورهای قارچ و سلولهای مخمر اغلب اشتباه می شوند. روش کشت برای رشد این ارگانیسم ها وجود ندارد. روش تست سرولوژیکی نیز دردسترس نمی باشد

پیشگیری

بهترین دفاع در مقابل نوزما این است که ،فقط کندوهایی برای زمستان گذرانی انتخاب شوند که ، از نظر جمعیت قوی ، دارای ذخیره عسل بالا و ملکه جوان باشند . ضروری است ذخیره عسل در محل مناسبی از کندو قرار داده شود ، بطوریکه در هنگام ایجاد خوشه زمستانی ، در دسترس زنبوران قرار داشته باشد
بعلاوه در صورت احتمال بروز بیماری ، لازم است بره موم ها از جلوی منافذ مربوط به تهویه کندو برداشته شود . از استرس گرما ، رطوبت بالا ، جمعیت متراکم ، غارت و کمبود آب در تمام زمانها مخصوصا در پاییز و زمستان که درجه حرارت مدام در تغییر است ، جلوگیری شود. در همه مواقع، بهتر است بجای متوسل شدن به درمان دارویی ، از بروز نوزما پیشگیری نمود،. بدلیل امکان همیشگی تبدیل نوزمای خفته به نوزمای فعال، نظارت کلنی ها و بکارگیری تدابیر دقیق پیشگیری اجباری است. عوامل تضعیف کننده کلنی ها را از بین برد. لازم است زنبورداران کلنی های خود را در شرایط خوب وارد زمستان نمایند و مانع ابتلاء زنبوران به اسهال شوند

انتخاب محل خشک و نورگیر برای زمستان گذرانی
تأمین غذای کافی برای زمستان گذرانی و مناسب از نظر کیفیت و عاری از عسلک
نگهداری کندوها در شرایط مناسب برای جلوگیری از سرما و رطوبت
فعال نمودن پرورش شفیره ها در شروع فصل پاییز بمنظور ورود کلنی ها با جمعیت جوان برای زمستان گذرانی و متشکل از زنبوران قوی و رشد یافته

همانند پیشگیری از اغلب بیماریها لازم است سایر شرایط زمستان گذرانی رعایت گردد

از کلنی ها بیش از اندازه بهره کشی نشود.از بچه دهی و غارت جلوگیری شود
استفاده از تغذیه با کیفیت و بموقع در پاییز
نظارت بر میزان گرده و اطمینان از کفایت آن
احتیاط در بازرسی کندوها در شروع بهار، زمانیکه شرایط آب و هوایی رضایت بخش نیست (پرهیز از معاینه طولانی کندوها، گذاشتن ناکافی طبقات، اشتباه در تشخیص بچه کندو)
حذف کلنی های ضعیف
داشتن ملکه های جوان و کلنی های قوی
تعویض مرتب قابهای مومی
ضدعفونی کردن وسایل، مخصوص پیشگیری از نوزما
جلوگیری از اسهال
نظارت دقیق بر بچه کندوهای کلنی های خریداری شده

ضد عفونی کردن کندو

در کلنی های آلوده ، اغلب شانها آلوده می شوند . اسپورها در حرارت حداقل 60 درجه ، در عرض 15 دقیقه ، و در حرارت 49 درجه ، در عرض 24 ساعت کشته می شوند. بخار محلول اسید استیک با غلظت حداقل 60% ، اسپور نوزما را غیر فعال می سازد ، و در عرض چند ساعت یا در عرض چند دقیقه ( در غلظت های بالا) اسپورها را می کشد . بدین منظور می توان ، شان های آلوده را در یک یا چند کندوی خالی گذاشت ، و چند قطره ( 3-4 قطره ) اسید استیک را داخل یک ظرف در بالای شانها قرار داد، و بعد از بستن درب کندو ، اسید استیک بتدریج تبخیر می شود . ضدعفونی کردن کندوها و قابها با محلول فوق بطور مستقیم یا با اسپری یا اسفنج نیز توصیه شده است. در صورت ضدعفونی کردن شانها ، همه شانها حداقل باید دو هفته قبل از استفاده در کندو ، در معرض هوا قرار گیرند

درمان

فقط کلنی هایی تحت درمان قرار می گیرند که به حد کافی قوی باشند. کلنی های ضعیف باید حذف شوند و لوازم مربوط به آنها ضدعفونی گردند. زمانیکه بیماری نوزما مشاهده گردید، یا هنگامی که علایم بیماری با وجودیکه اسپورها در روده میانی بصورت خفته وجود دارند رویت شد ، درمان دارویی ضرورت دارد. در حال حاضر داروی رایج، فوماژیلین است [13]که در بازار وجود دارد. این دارو یک آنتی بیوتیک اختصاصی نوزما آپیس است که ضد فرم فعال و آمیبی آن (بدون هاگ) است و آن را از بین می برد و هیچ اثری بر حالت اسپوری یا هاگدار نوزما ندارد. لذا فوماژیلین به آسانی گسترش و توسعه نوزما را متوقف می نماید.از طرف دیگر به نظر می رسد که آنتی بیوتیک علاوه بر اثر بر عامل بیماریزا روی فعالیت کلنی نیز تأثیر گذاشته و موجب مقاومت بیشتر کلنی می شود. برای کنترل مطلوب نوزما در کلنی های آلوده ، لازم است ، عفونت اولیه و محدود را در اوایل زمستان در کندوها از بین برد. در اواخر پاییز ، وقتی پرورش طبیعی نوزادان به حداقل می رسد

نحوه مصرف دارو

لازم است به هر کلنی یک گالن (حدود چهار لیتر) از شربت غلیظ ، ( دو قسمت شکر ، یک قسمت آب ) ، حاوی فوماژیلین ، خورانده شود . شربت در جایی گذاشته شود که ، آخرین نوزادان متولد شده بتوانند ، از اولین غذای زمستانی استفاده کنند . این روش از ایجاد آلودگی در خوشه زمستانی پیشگیری می کند . در پاییز لازم است کلنی ها ، حداقل یک گالن شربت حاوی 75 تا 100میلی گرم فوماژیلین ) 25 میلی گرم از ماده موثره در هر کلنی در هفته، برای مدت 4 هفته( دریافت کنند . رقیق کردن مقداری پودر با آب ولرم (حداکثر 30 درجه سانتی گراد) انجام شود و سپس با شربت ترکیب شود
لازم به ذکر است که ، فوماژیلین همانند سایر آنتی بیوتیک ها فقط بر فرم فعال نوزما موثر است ، و بر اسپورها اثری ندارد . برای از بین بردن اسپورها از روشهایی که ذکر گردید،( ضد عفونی ) ، باید استفاده کرد

دوره درمان

زمانیکه علایم بیماری در یک کلنی مشاهده شد درمان انجام می شود. تمام کندوهای یک زنبورستان مورد درمان قرار می گیرند حتی اگر یک کلنی مبتلا باشد. درمان باید در ساعات فعالیت کندو اجراء شود. لازم است علاوه بر درمان ،روش های پیشگیری که قبلاً توضیح داده شد، اجراء شوند. برخی از اسید استیک برای پیشگیری از نوزما استفاده می نمایند. تاکنون این روش درمانی را توصیه نشده است